دانلود مقاله در مورد راز حروف مقطعه در قرآن ۲۴ ص

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : وورد
نوع فایل :  word (..doc) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحه : ۲۶ صفحه

 قسمتی از متن word (..doc) : 
 

‏واحد گرگان
‏عنوان:
‏راز حروف مقطعه در قرآن
‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏در‏ ‏آغاز‏ ‏سوره‏‌‏های‏ ‏قرآن‏ ‏چه‏ ‏معنایی‏ ‏دارد؟
‏برخى‏ ‏از‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏قرآن‏ ‏کریم‏ ‏با‏ ‏حروفى‏ ‏آغاز‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏که‏ ‏آن‏ ‏حروف‏ ‏چون‏ ‏ناپیوسته‏ ‏قرائت‏ ‏مى‏ ‏شود،‏ ‏به‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏موسوم‏ ‏شده‏ ‏است‏ .
‏تبیین‏ ‏این‏ ‏حروف‏ ‏از‏ ‏آغاز‏ ‏تاریخ‏ ‏تفسیر‏ ‏تا‏ ‏کنون‏ ‏همواره‏ ‏توجه‏ ‏مفسران‏ ‏و‏ ‏قرآن‏ ‏پژوهان‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏خود‏ ‏معطوف‏ ‏داشته‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏تحلیل‏ ‏آن‏ ‏دو‏ ‏راه‏ ‏پیموده‏ ‏اند‏: ‏برخى‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏راز‏ ‏و‏ ‏رمزى‏ ‏میان‏ ‏خداى‏ ‏سبحان‏ ‏و‏ ‏رسول‏ ‏اکرم‏ (‏صلى‏ ‏الله‏ ‏علیه‏ ‏وآله‏ ) ‏دانسته‏ ‏و‏ ‏از‏ ‏این‏ ‏رو‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏غیر‏ ‏قابل‏ ‏تفسیر‏ ‏مى‏ ‏دانند‏ ‏و‏ ‏گروه‏ ‏دیگر‏ ‏که‏ ‏بیشتر‏ ‏مفسران‏ ‏و‏ ‏قرآن‏ ‏شناسان‏ ‏هستند،برآنند‏ ‏که‏ ‏این‏ ‏حروف‏ ‏نیز‏ ‏مانند‏ ‏سایر‏ ‏آیات‏ ‏قرآن‏ ‏گرچه‏ ‏معرفت‏ ‏اکتناهى‏ ‏آن‏ ‏میسور‏ ‏نیست‏ ‏،‏ ‏لیکن‏ ‏تفسیرپذیر‏ ‏است‏ .
‏اینان‏ ‏در‏ ‏تفسیر‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏قرآن‏ ‏آراى‏ ‏گوناگونى‏ ‏دارند‏ ‏که‏ ‏چون‏ ‏رو‏ ‏در‏ ‏روى‏ ‏یکدیگر‏ ‏نیست‏ ‏،‏ ‏اگر‏ ‏آن‏ ‏آرا‏ ‏با‏ ‏دلیل‏ ‏معتبر‏ ‏اثبات‏ ‏شود،‏ ‏همه‏ ‏آنها‏ ‏قابل‏ ‏پذیرش‏ ‏است‏ ‏؛‏ ‏گرچه‏ ‏زمینه‏ ‏فحص‏ ‏و‏ ‏ارزیابى‏ ‏نهایى‏ ‏درباره‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏همچنان‏ ‏وجود‏ ‏دارد‏ ‏و‏ ‏شاید‏ ‏در‏ ‏مناسبتهاى‏ ‏دیگر‏ ‏مطرح‏ ‏شود‏.
‏تفسیر‏
‏ویژگیهاى‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏
‏از‏ ‏آغاز‏ ‏تاریخ‏ ‏تفسیر‏ ‏قرآن‏ ‏کریم‏ ‏تا‏ ‏کنون‏ ‏تفسیر‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏همواره‏ ‏اهتمام‏ ‏مفسران‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏خود‏ ‏مشغول‏ ‏داشته‏ ‏و‏ ‏افزون‏ ‏بر‏ ‏آنچه‏ ‏در‏ ‏کتب‏ ‏تفسیر‏ ‏آمده‏ ‏،‏ ‏درباره‏ ‏آن‏ ‏کتابها‏ ‏و‏ ‏رساله‏ ‏هاى‏ ‏مستقلى‏ ‏نیز‏ ‏نگاشته‏ ‏اند‏. ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏داراى‏ ‏ویژگیهایى‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏لازم‏ ‏است‏ ‏پیش‏ ‏از‏ ‏ورود‏ ‏به‏ ‏بحث‏ ‏تفسیرى‏ ‏با‏ ‏آنها‏ ‏آشنا‏ ‏شویم‏ :
‏۱- ‏این‏ ‏حروف‏ ‏از‏ ‏مختصات‏ ‏قرآن‏ ‏کریم‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏سایر‏ ‏کتابهاى‏ ‏آسمانى‏ ‏مانند‏ ‏تورات‏ ‏و‏ ‏انجیل‏ ‏سابقه‏ ‏ندارد‏.
‏۲- ‏این‏ ‏حروف‏ ‏اختصاص‏ ‏به‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏مکى‏ ‏یا‏ ‏مدنى‏ ‏ندارد؛‏ ‏زیرا‏ ‏در‏ ۲۷ ‏سوره‏ ‏مکى‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏دو‏ ‏سوره‏ ‏مدنى‏ ‏آمده‏ ‏است‏ .
‏۳- ‏بیست‏ ‏و‏ ‏نه‏ ‏سوره‏ ‏اى‏ ‏که‏ ‏داراى‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏است‏ ‏به‏ ‏ترتیب‏ ‏،‏ ‏عبارت‏ ‏است‏ ‏از‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ : ‏بقره‏ ‏،‏ ‏آل‏ ‏عمران‏ ‏،‏ ‏اعراف‏ ‏،‏ ‏یونس‏ ‏،‏ ‏هود،‏ ‏یوسف‏ ‏،‏ ‏رعد،‏ ‏ابراهیم‏ ‏،‏ ‏ابراهیم‏ ‏،‏ ‏حجر،‏ ‏مریم‏ ‏،‏ ‏طه‏ ‏،‏ ‏شعراء،‏ ‏نمل‏ ‏،‏ ‏قصص‏ ‏،‏ ‏عنکبوت‏ ‏،‏ ‏روم‏ ‏،‏ ‏لقمان‏ ‏،‏ ‏سجده‏ ‏،‏ ‏یس‏ ‏،‏ ‏ص‏ ‏،‏ ‏مومن‏ (‏غافر‏)‏،‏ ‏فصلت‏ ‏،‏ ‏شورى‏ ‏،‏ ‏زخرف‏ ‏،‏ ‏دخان‏ ‏،‏ ‏جاثیه‏ ‏،‏ ‏احقاف‏ ‏،‏ ‏ق‏ ‏و‏ ‏قلم‏ .
‏۴- ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏اوایل‏ ‏سوره‏ ‏ها،‏ ‏برخى‏ ‏یک‏ ‏حرفى‏ ‏است‏ ‏؛‏ ‏مانند‏ ‏ص‏ ‏،‏ ‏ن‏ ‏و‏ ‏ق‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏دو‏ ‏حرفى‏ ‏؛‏ ‏مانند‏: ‏طس‏ ‏،‏ ‏یس‏ ‏،‏ ‏طه‏ ‏و‏ ‏حم‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏سه‏ ‏حرفى‏ ‏؛‏ ‏مانند‏: ‏الم‏ ‏،‏ ‏الرا،‏ ‏و‏ ‏طسم‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏چهار‏ ‏حرفى‏ ‏مانند‏: ‏المص‏ ‏و‏ ‏المر‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏پنج‏ ‏حرفى‏ ‏؛‏ ‏مانند‏: ‏کهیعص‏ ‏و‏ ‏حم‏ ‏عسق‏ . ‏پس‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏از‏ ‏این‏ ‏جهت‏ ‏به‏ ‏پنج‏ ‏قسم‏ ‏منقسم‏ ‏است‏ .
‏۵- ‏برخى‏ ‏از‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏در‏ ‏شمارش‏ ‏آیات‏ ‏سوره‏ ‏ها،‏ ‏یک‏ ‏آیه‏ ‏سوره‏ ‏محسوب‏ ‏شده‏ ‏غست‏ ‏؛‏ ‏مانند‏ ‏الم‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏بقره‏ ‏،‏ ‏آل‏ ‏عمران‏ ‏،‏ ‏عنکبوت‏ ‏،‏ ‏روم‏ ‏،‏ ‏لقمان‏ ‏،‏ ‏سجده‏ ‏،‏ ‏و‏ ‏المص‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏اعراف‏ ‏و‏ ‏کهیعص‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏مریم‏ ‏و‏ ‏طه‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏طه‏ ‏و‏ ‏طسم‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏شعراءو‏ ‏قصص‏ ‏و‏ ‏یس‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏یس‏ ‏و‏ ‏حم‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏مومن‏ ‏،‏ ‏فصلت‏ ‏،‏ ‏زخرف‏ ‏،‏ ‏دخان‏ ‏،‏ ‏جاثیه‏ ‏و‏ ‏احقاف‏ .
‏برخى‏ ‏از‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏در‏ ‏شمارش‏ ‏آیات‏ ‏،‏ ‏دو‏ ‏آیه‏ ‏در‏ ‏طلیعه‏ ‏سوره‏ ‏محسوب‏ ‏شده‏ ‏است‏ ‏؛‏ ‏مانند‏: ‏حم‏ ‏عسق‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏شورى‏ ‏،‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏سایر‏ ‏موارد،‏ ‏جزئى‏ ‏از‏ ‏اولین‏ ‏آیه‏ ‏سوره‏ ‏شمرده‏ ‏شده‏ ‏؛‏ ‏مانند‏: ‏الر‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏یونس‏ ‏،‏ ‏هود،‏ ‏یوسف‏ ‏،‏ ‏ابراهیم‏ ‏،‏ ‏حجر‏ ‏و‏ ‏المر‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏رعد‏ ‏و‏ ‏طس‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏نمل‏ ‏ص‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏ص‏ ‏و‏ ‏ق‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏قلم‏ . ‏پس‏ ‏،‏ ‏از‏ ‏این‏ ‏جهت‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏به‏ ‏سه‏ ‏بخش‏ ‏منقسم‏ ‏است‏ .
‏۶- ‏برخى‏ ‏از‏ ‏این‏ ‏حروف‏ ‏اصلا‏ ‏تکرار‏ ‏نشده‏ ‏،‏ ‏مانند‏ ‏ن‏ ‏و‏ ‏ق‏ ‏؛‏ ‏بعض‏ ‍ ‏از‏ ‏آنها‏ ‏دوبار‏ ‏تکرار‏ ‏شده‏ ‏؛‏ ‏مانند‏ ‏ص‏ ‏که‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏ص‏ ‏به‏ ‏طور‏ ‏استقلال‏ ‏ذکر‏ ‏شده‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏اعراف‏ ‏جزو‏ ‏المص‏ ‏قرار‏ ‏گرفته‏ ‏؛‏ ‏برخى‏ ‏از‏ ‏آنها‏ ‏شش‏ ‏بار‏ ‏تکرار‏ ‏شده‏ ‏؛‏ ‏مانند‏ ‏الم‏ ‏و‏ ‏بعضى‏ ‏از‏ ‏آنها‏ ‏هفت‏ ‏بار‏ ‏تکرار‏ ‏شده‏ ‏؛‏ ‏مانند‏ ‏حم‏ ‏و‏ ‏آن‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏هفتگانه‏ ‏به‏ ‏حوامیم‏ ‏سبعه‏ ‏موسوم‏ ‏است‏ . ‏پس‏ ‏،‏ ‏از‏ ‏این‏ ‏جهت‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏به‏ ‏چهار‏ ‏بخش‏ ‏منقسم‏ ‏است‏ .
‏۷- ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏پس‏ ‏از‏ ‏حذف‏ ‏مکررات‏ ‏آنها‏ ۱۴ ‏حرف‏ ‏است‏ : ‏ا،‏ ‏ح‏ ‏،‏ ‏ر،‏ ‏س‏ ‏،‏ ‏ص‏ ‏،‏ ‏ط،‏ ‏ع‏ ‏،‏ ‏ق‏ ‏،‏ ‏ک‏ ‏،‏ ‏ل‏ ‏،‏ ‏م‏ ‏،‏ ‏ن‏ ‏،‏ ‏ه‏ ‏،‏ ‏ى‏ .
‏۸- ‏در‏ ‏ابتداى‏ ‏همه‏ ‏سوره‏ ‏هایى‏ ‏که‏ ‏با‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏آغاز‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏به‏ ‏استثناى‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏چهارگانه‏ ‏مریم‏ ‏،‏ ‏عنکبوت‏ ‏،‏ ‏روم‏ ‏و‏ ‏قلم‏ ‏واژه‏ ‏کتاب‏ ‏یا‏ ‏قرآن‏ ‏آمده‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏آغاز‏ ‏یا‏ ‏متن‏ ‏آنها‏ ‏سخن‏ ‏از‏ ‏وحى‏ ‏و‏ ‏عظمت‏ ‏قرآن‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏لیکن‏ ‏با‏ ‏بررسى‏ ‏بیشتر‏ ‏معلوم‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏که‏ ‏در‏ ‏آن‏ ‏چهار‏ ‏سوره‏ ‏نیز‏ ‏سخن‏ ‏از‏ ‏وحى‏ ‏و‏ ‏رسالت‏ ‏و‏ ‏قرآن‏ ‏مطرح‏ ‏است‏ . ‏در‏ ‏سوره‏ ‏قلم‏ ‏آیاتى‏ ‏مانند‏ ‏ما‏ ‏انت‏ ‏بنعمه‏ ‏ربک‏ ‏بمجنون‏ (‏آیه‏ ۲) ‏آمده‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏سوره‏ ‏مریم‏ ‏،‏ ‏قصه‏ ‏بسیارى‏ ‏از‏ ‏پیامبران‏ ‏،‏ ‏مانند‏ ‏یحیى‏ ‏و‏ ‏عیسى‏ (‏علیهماالسلام‏ ) ‏ذکر‏ ‏شده‏ ‏است‏ . ‏پس‏ ‏محور‏ ‏مطلب‏ ‏سوره‏ ‏مریم‏ ‏نیز‏ ‏نبوت‏ ‏عامه‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏از‏ ‏نبوتهاى‏ ‏خاصه‏ ‏است‏ ‏؛‏ ‏چنانکه‏ ‏عصاره‏ ‏مطالب‏ ‏سوره‏ ‏عنکبوت‏ ‏و‏ ‏روم‏ ‏نیز‏ ‏وحى‏ ‏و‏ ‏نبوت‏ ‏و‏ ‏اعجاز‏ ‏است‏ .
‏حاصل‏ ‏این‏ ‏که‏ ‏،‏ ۲۹‏ ‏سوره‏ ‏اى‏ ‏که‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏دارد،‏ ‏از‏ ‏جمله‏ ‏حوامیم‏ ‏سبعه‏ ‏و‏ ‏طواسین‏ ‏،‏ ‏در‏ ‏آغاز‏ ‏یا‏ ‏متن‏ ‏آنها‏ ‏سخن‏ ‏از‏ ‏وحى‏ ‏و‏ ‏نبوت‏ ‏و‏ ‏کتاب‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏نتیجه‏ ‏یکى‏ ‏از‏ ‏مطالب‏ ‏مشترک‏ ‏بین‏ ‏سوره‏ ‏هاى‏ ‏داراى‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏،‏ ‏نبوت‏ ‏و‏ ‏رسالت‏ ‏الهى‏ ‏است‏ .
‏۹- ‏بین‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏هر‏ ‏سوره‏ ‏با‏ ‏محتواى‏ ‏آن‏ ‏سوره‏ ‏ارتباط‏ ‏خاصى‏ ‏است‏ .
‏بر‏ ‏این‏ ‏اساس‏ ‏،‏ ‏همه‏ ‏سوره‏ ‏هایى‏ ‏که‏ ‏با‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏همگون‏ ‏آغاز‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏در‏ ‏خطوط‏ ‏کلى‏ ‏مضامین‏ ‏نیز‏ ‏همگون‏ ‏است‏ ‏؛‏ ‏مثلا،‏ ‏هفت‏ ‏سوره‏ ‏اى‏ ‏که‏ ‏با‏ ‏حم‏ ‏آغاز‏ ‏مى‏ ‏شود‏ (‏حوامیم‏ ‏سبعه‏ ) ‏همه‏ ‏سخن‏ ‏از‏ ‏وحى‏ ‏و‏ ‏رسالت‏ ‏و‏ ‏عظمت‏ ‏قرآن‏ ‏کریم‏ ‏به‏ ‏شیوه‏ ‏خاص‏ ‏و‏ ‏مضمون‏ ‏ویژه‏ ‏دارد‏. ‏همچنین‏ ‏سوره‏ ‏هایى‏ ‏که‏ ‏با‏ ‏الم‏ ‏شروع‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏همه‏ ‏در‏ ‏آغاز‏ ‏خود‏ ‏سخن‏ ‏از‏ ‏نفى‏ ‏ریب‏ ‏از‏ ‏قرآن‏ ‏دارد‏.
‏بر‏ ‏همین‏ ‏اساس‏ ‏،‏ ‏سوره‏ ‏اى‏ ‏که‏ ‏به‏ ‏تنهایى‏ ‏داراى‏ ‏مجموع‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏دو‏ ‏سوره‏ ‏دیگر‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏به‏ ‏تنهایى‏ ‏جامع‏ ‏محتواى‏ ‏آن‏ ‏دو‏ ‏سوره‏ ‏نیز‏ ‏هست‏ ‏،‏ ‏مانند‏ ‏سوره‏ ‏اعراف‏ ‏که‏ ‏با‏ ‏المص‏ ‏شروع‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏و‏ ‏جامع‏ ‏معارف‏ ‏سوره‏ ‏هایى‏ ‏است‏ ‏به‏ ‏با‏ ‏الم‏ ‏و‏ ‏ص‏ ‏شروع‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏و‏ ‏سوره‏ ‏رعد‏ ‏که‏ ‏با‏ ‏المر‏ ‏شورع‏ ‏مى‏ ‏شود‏ ‏و‏ ‏جامع‏ ‏معارف‏ ‏سوره‏ ‏هایى‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏با‏ ‏الم‏ ‏و‏ ‏الر‏ ‏افتتاح‏ ‏مى‏ ‏شود‏.
‏۱۰- ‏برخى‏ ‏مفسران‏ ‏در‏ ‏بیان‏ ‏ویژگیهاى‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏گفته‏ ‏اند‏: ‏با‏ ‏این‏ ‏حروف‏ ‏،‏ ‏پس‏ ‏از‏ ‏حذف‏ ‏مکررات‏ ‏آنها‏ ‏مى‏ ‏توان‏ ‏جمله‏ ‏هایى‏ ‏مانند‏ ‏صراط‏ ‏على‏ ‏حق‏ ‏نمسکه‏ ‏یا‏ ‏على‏ ‏صراط‏ ‏حق‏ ‏نمسکه‏ ‏یا‏ ‏على‏ ‏حق‏ ‏،‏ ‏نمسک‏ ‏صراط‏ ‏ساخت‏ .
‏جمله‏ ‏هاى‏ ‏دیگرى‏ ‏نیز‏ ‏با‏ ‏این‏ ‏حروف‏ ‏تالیف‏ ‏یافته‏ ‏که‏ ‏در‏ ‏کتب‏ ‏علوم‏ ‏قرآنى‏ ‏آمده‏ ‏است‏ . ( ۸۶)
‏این‏ ‏ویژگى‏ ‏گرچه‏ ‏لطیف‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏لیکن‏ ‏دلیل‏ ‏معتبر‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏تایید‏ ‏نمى‏ ‏کند؛‏ ‏افزون‏ ‏بر‏ ‏آن‏ ‏که‏ ‏،‏ ‏با‏ ‏این‏ ‏گونه‏ ‏روشها‏ ‏نمى‏ ‏توان‏ ‏عقاید‏ ‏و‏ ‏مبانى‏ ‏دینى‏ ‏را‏ ‏اثبات‏ ‏کرد؛‏ ‏زیرا‏ ‏شیوه‏ ‏اى‏ ‏است‏ ‏نقدپذیر،‏ ‏چنانکه‏ ‏آلوسى‏ ‏مى‏ ‏گوید‏:
‏از‏ ‏ظرایف‏ ‏این‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏شیعیان‏ ‏براى‏ ‏اثبات‏ ‏خلافت‏ ‏حضرت‏ ‏على‏ (‏علیه‏ ‏السلام‏ ) ‏از‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏،‏ ‏پس‏ ‏از‏ ‏حذف‏ ‏مکررات‏ ‏آنها،‏ ‏جمله‏ ‏صراط‏ ‏على‏ ‏حق‏ ‏نمسکه‏ ‏را‏ ‏ساخته‏ ‏اند‏ ‏و‏ ‏اهل‏ ‏نست‏ ‏نیز‏ ‏مى‏ ‏توانند‏ ‏براى‏ ‏تایید‏ ‏راه‏ ‏خود‏ ‏با‏ ‏همین‏ ‏حروف‏ ‏جملاتى‏ ‏مانند‏ ‏صریح‏ ‏طریقک‏ ‏مع‏ ‏السنه‏ ‏را‏ ‏بسازند؛‏ ‏یعنى‏ ‏،‏ ‏راه‏ ‏و‏ ‏روش‏ ‏تو‏ ‏در‏ ‏صورت‏ ‏هماهنگى‏ ‏با‏ ‏سنت‏ (‏برداشت‏ ‏خاص‏ ‏اهل‏ ‏سنت‏ ‏از‏ ‏اسلام‏ ) ‏صحیح‏ ‏است‏ . ( ۸۷)
‏ما‏ ‏باید‏ ‏به‏ ‏گونه‏ ‏اى‏ ‏سخن‏ ‏بگوییم‏ ‏که‏ ‏نقدپذیر‏ ‏نباشد؛‏ ‏سخنى‏ ‏که‏ ‏پشتوانه‏ ‏معقول‏ ‏یا‏ ‏منقول‏ ‏نداشته‏ ‏باشد‏ ‏با‏ ‏نقد‏ ‏مستدل‏ ‏به‏ ‏نحو‏ ‏نقص‏ ‏یا‏ ‏منع‏ ‏یا‏ ‏معارضه‏ ‏فرو‏ ‏مى‏ ‏ریزد‏.
‏۱۱- ‏زمخشرى‏ ‏درباره‏ ‏برخى‏ ‏از‏ ‏ویژگیهاى‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏مى‏ ‏گوید‏:
‏و‏ ‏بدان‏ ‏که‏ ‏تو‏ ‏هر‏ ‏گاه‏ ‏در‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏اى‏ ‏که‏ ‏خداوند‏ ‏در‏ ‏آغاز‏ ‏سوره‏ ‏ها‏ ‏آورده‏ ‏تامل‏ ‏کنى‏ ‏مى‏ ‏بینى‏ ‏آنها‏ ‏نیمى‏ ‏از‏ ‏حروف‏ ‏معجم‏ (۱۴ ‏حرف‏ ) ‏است‏ …
‏و‏ ‏سوره‏ ‏هایى‏ ‏که‏ ‏با‏ ‏این‏ ‏حروف‏ ‏آغاز‏ ‏مى‏ ‏شود،‏ ‏به‏ ‏تعداد‏ ‏حروف‏ ‏معجم‏ (۲۹ ‏حرف‏ ) ‏است‏ ‏و‏ ‏اگر‏ ‏در‏ ۱۴ ‏حرف‏ ‏مقطعه‏ ‏تامل‏ ‏کنى‏ ‏مى‏ ‏یابى‏ ‏که‏ ‏مشتمل‏ ‏بر‏ ‏نصف‏ ‏هر‏ ‏یک‏ ‏از‏ ‏اجناس‏ ‏حروف‏ ‏است‏ … ( ۸۸)
‏مراد‏ ‏زمخشرى‏ ‏از‏ ‏جمله‏ ‏اخیر‏ ‏این‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏حروف‏ ‏اوصافى‏ ‏دارد؛‏ ‏مانند‏: ‏مهموسه‏ ‏،‏ ‏مجهوره‏ ‏،‏ ‏شدیده‏ ‏،‏ ‏رخوه‏ ‏،‏ ‏مطبقه‏ ‏،‏ ‏منفتحه‏ ‏،‏ ‏مستعیله‏ ‏،‏ ‏منخفصه‏ ‏،‏ ‏قلقله‏ ‏و‏… ‏هر‏ ‏یک‏ ‏از‏ ‏اینها‏ ‏وصف‏ ‏گروهى‏ ‏از‏ ‏حروف‏ ‏الفباست‏ ‏که‏ ‏نیمى‏ ‏از‏ ‏حروف‏ ‏هر‏ ‏دسته‏ ‏در‏ ‏میان‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏یافت‏ ‏مى‏ ‏شود؛‏ ‏مثلا‏ ‏از‏ ‏حروف‏ ‏مهموسه‏ ‏،‏ ‏نصف‏ ‏آن‏ ‏که‏ ‏ص‏ ‏،‏ ‏ک‏ ‏،‏ ‏ه‏ ‏،‏ (‏س‏ ‏و‏ ‏ح‏ ‏است‏ ‏در‏ ‏میان‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏وجود‏ ‏دارد‏.
‏گرچه‏ ‏ممکن‏ ‏است‏ ‏هر‏ ‏یک‏ ‏از‏ ‏این‏ ‏ویژگیها‏ ‏درست‏ ‏باشد،‏ ‏لیکن‏ ‏ضابط‏ ‏جامعى‏ ‏را‏ ‏اثبات‏ ‏نمى‏ ‏کند‏ ‏و‏ ‏اینها‏ ‏از‏ ‏قبیل‏ ‏مناسبات‏ ‏ذکروها‏ ‏بعد‏ ‏الوقوع‏ ‏است
‏آراى‏ ‏مفسران‏
‏مفسران‏ ‏و‏ ‏قرآن‏ ‏شناسان‏ ‏از‏ ‏آغاز‏ ‏کاوشهاى‏ ‏تفسیرى‏ ‏و‏ ‏قرآن‏ ‏شناسانه‏ ‏خود‏ ‏درباره‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏قرآن‏ ‏به‏ ‏بحث‏ ‏و‏ ‏بررسى‏ ‏پرداخته‏ ‏،‏ ‏آراء‏ ‏و‏ ‏احتمالهاى‏ ‏گوناگونى‏ ‏ابراز‏ ‏داشته‏ ‏اند‏ ‏که‏ ‏از‏ ‏قول‏ ‏و‏ ‏احتمال‏ ‏مى‏ ‏گذرد‏. ( ۸۹) ‏اکنون‏ ‏به‏ ‏نقل‏ ‏و‏ ‏نقد‏ ‏برخى‏ ‏از‏ ‏آنها‏ ‏مى‏ ‏پردازیم‏ .
‏راى‏ ‏یکم‏
‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏از‏ ‏متشابهاتى‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏علم‏ ‏آن‏ ‏مخصوص‏ ‏خداى‏ ‏سبحان‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏درک‏ ‏آن‏ ‏میسور‏ ‏غیر‏ ‏خدا‏ ‏نیست‏ ‏،‏ ( ۹۰) ‏چنانکه‏ ‏خداى‏ ‏سبحان‏ ‏مى‏ ‏فرماید‏: ‏هو‏ ‏الذى‏ ‏انزل‏ ‏علیک‏ ‏الکتاب‏ ‏منه‏ ‏آیات‏ ‏محکمات‏ ‏هن‏ ‏ام‏ ‏الکتاب‏ ‏و‏ ‏اخر‏ ‏متشابهات‏ ‏فاما‏ ‏الذین‏ ‏فى‏ ‏قلوبهم‏ ‏زیغ‏ ‏فیتبعون‏ ‏ما‏ ‏تشابه‏ ‏منه‏ ‏ابتغاء‏ ‏الفتنه‏ ‏و‏ ‏ابتغاءتاویله‏ ‏و‏ ‏ما‏ ‏یعلم‏ ‏تاویله‏ ‏و‏ ‏ما‏ ‏یعلم‏ ‏تاویله‏ ‏الا‏ ‏الله‏ … ( ۹۱) ‏پاسخ‏ : ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏قرآن‏ ‏را‏ ‏نمى‏ ‏توان‏ ‏از‏ ‏متشابهات‏ ‏به‏ ‏شمار‏ ‏آورد؛‏ ‏زیرا‏ ‏متشابه‏ ‏آیه‏ ‏اى‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏مى‏ ‏تواند‏ ‏دلالت‏ ‏بر‏ ‏معنایى‏ ‏روشن‏ ‏داشته‏ ‏باشد‏ ‏یا‏ ‏مى‏ ‏توان‏ ‏از‏ ‏آن‏ ‏معنایى‏ ‏را‏ ‏استظهار‏ ‏کرد،‏ ‏لیکن‏ ‏آن‏ ‏معنا،‏ ‏باطل‏ ‏حق‏ ‏نما‏ ‏و‏ ‏پیروى‏ ‏از‏ ‏آن‏ ‏فتنه‏ ‏انگیز‏ ‏باشد،‏ ‏در‏ ‏حالى‏ ‏که‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏چنین‏ ‏نیست‏ ‏،‏ ‏یعنى‏ ‏معنى‏ ‏حروف‏ ‏مزبور‏ ‏روشن‏ ‏نیست‏ .
‏توضیح‏ ‏این‏ ‏که‏ ‏،‏ ‏در‏ ‏قرآن‏ ‏کریم‏ ‏واژه‏ ‏متشابه‏ ‏گاهى‏ ‏به‏ ‏معناى‏ ‏شبیه‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏چنانکه‏ ‏درباره‏ ‏میوه‏ ‏ها‏ ‏مى‏ ‏فرماید‏: ‏متشابها‏ ‏و‏ ‏غیر‏ ‏متشابه‏ ‏؛‏ (‏ ۹۲) ‏میوه‏ ‏هاى‏ ‏یک‏ ‏باغ‏ ‏با‏ ‏این‏ ‏که‏ ‏از‏ ‏زمین‏ ‏،‏ ‏آب‏ ‏،‏ ‏نور،‏ ‏هوا،‏ ‏حرارت‏ ‏و‏ ‏باغبان‏ ‏واحد‏ ‏برخوردار‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏برخى‏ ‏یکسان‏ ‏و‏ ‏شبیه‏ ‏هم‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏بى‏ ‏شباهت‏ ‏به‏ ‏یکدیگر‏. ‏در‏ ‏ابتداى‏ ‏سوره‏ ‏زمر‏ ‏نیز‏ ‏تشابه‏ ‏به‏ ‏این‏ ‏معنا‏ (‏همگونى‏ ‏و‏ ‏شباهت‏ ) ‏را‏ ‏وصف‏ ‏سراسر‏ ‏قرآن‏ ‏شمرده‏ ‏است‏ : ‏الله‏ ‏نزل‏ ‏احسن‏ ‏الحدیث‏ ‏کتابا‏ ‏متشابها؛‏ ( ۹۳) ‏آیات‏ ‏قرآن‏ ‏کریم‏ ‏در‏ ‏کلام‏ ‏حق‏ ‏بودن‏ ‏،‏ ‏اعجاز،‏ ‏برهانى‏ ‏بودن‏ ‏و‏ ‏حکمت‏ ‏بودن‏ ‏همگون‏ ‏و‏ ‏شبیه‏ ‏است‏ .
‏اما‏ ‏تشابهى‏ ‏که‏ ‏در‏ ‏طلیعه‏ ‏سوره‏ ‏آل‏ ‏عمران‏ ‏مطرح‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏وصف‏ ‏برخى‏ ‏از‏ ‏آیات‏ ‏قرآن‏ ‏و‏ ‏بدین‏ ‏معناست‏ ‏که‏ ‏برخى‏ ‏آیات‏ ‏قرآن‏ ‏داراى‏ ‏چند‏ ‏معناست‏ ‏که‏ ‏بعضى‏ ‏از‏ ‏معانى‏ ‏آن‏ ‏سالم‏ ‏و‏ ‏بخى‏ ‏شبهه‏ ‏انگیز‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏به‏ ‏عبارتى‏ ‏دیگر،‏ ‏باطل‏ ‏حق‏ ‏نماست‏ ‏؛‏ ‏چون‏ ‏شبیه‏ ‏مراد‏ ‏متکلم‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏ولى‏ ‏مراد‏ ‏متکلم‏ ‏نیست‏ ‏؛‏ ‏چنانکه‏ ‏حضرت‏ ‏امیرالمومنین‏ (‏علیه‏ ‏السلام‏ ) ‏درباره‏ ‏شبهه‏ ‏مى‏ ‏فرماید‏: ‏و‏ ‏انما‏ ‏سمیت‏ ‏الشبهه‏ ‏شبهه‏ ‏الانها‏ ‏تشبه‏ ‏الحق‏ …. ( ۹۴)
‏متشابه‏ ‏به‏ ‏معنایى‏ ‏که‏ ‏ذکر‏ ‏شده‏ ‏از‏ ‏نسخ‏ ‏دلالتهاى‏ ‏لفظى‏ ‏است‏ . ‏بدین‏ ‏معنا‏ ‏که‏ ‏لفظ‏ ‏گاهى‏ ‏در‏ ‏معناى‏ ‏حق‏ ‏ظهور‏ ‏دارد،‏ ‏ولى‏ ‏گاهى‏ ‏محتمل‏ ‏بین‏ ‏چند‏ ‏معناست‏ ‏که‏ ‏برخى‏ ‏حق‏ ‏و‏ ‏برخى‏ ‏باطل‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏حروف‏ ‏مقطعه‏ ‏چون‏ ‏مدلولش‏ ‏روشن‏ ‏نیست‏ ‏تا‏ ‏شبهه‏ ‏انگیز‏ ‏و‏ ‏پیروى‏ ‏آن‏ ‏فتنه‏ ‏انگیز‏ ‏باشد‏ ‏از‏ ‏متشابه‏ (‏آیه‏ ‏اى‏ ‏که‏ ‏مدلول‏ ‏روشنى‏ ‏دارد‏ ‏ولى‏ ‏باطل‏ ‏حق‏ ‏نماست‏ ) ‏به‏ ‏شمار‏ ‏نمى‏ ‏آید‏.
‏افزون‏ ‏بر‏ ‏این‏ ‏،‏ ‏حتى‏ ‏اگر‏ ‏حروف‏ ‏مزبور‏ ‏از‏ ‏متشابهات‏ ‏نیز‏ ‏باشد،‏ ‏تفسیرپذیر‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏نمى‏ ‏توان‏ ‏گفت‏ ‏از‏ ‏امورى‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏خداوند‏ ‏علم‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏براى‏ ‏خود‏ ‏برگزیده‏ ‏و‏ ‏دیگران‏ ‏از‏ ‏فهم‏ ‏آن‏ ‏عاجزند؛‏ ‏زیرا‏ ‏مفسران‏ ‏مى‏ ‏توانند‏ ‏با‏ ‏ارجاع‏ ‏آنها‏ ‏به‏ ‏محکمات‏ ‏آنها‏ ‏را‏ ‏تفسیر‏ ‏کنند؛‏ ‏محکمات‏ ‏،‏ ‏مادر‏ ‏و‏ ‏سامان‏ ‏بخش‏ ‏متشابهات‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏هر‏ ‏متشابهى‏ ‏در‏ ‏دامان‏ ‏محکمات‏ ‏معناى‏ ‏راستین‏ ‏خود‏ ‏را‏ ‏باز‏ ‏مى‏ ‏یابد‏ ‏و‏ ‏تفسیر‏ ‏مى‏ ‏پذیرد‏ ‏و‏ ‏آنچه‏ ‏علمش‏ ‏مخصوص‏ ‏ذات‏ ‏اقدس‏ ‏الهى‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏غیر‏ ‏از‏ ‏خدا‏ ‏کسى‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏نمى‏ ‏داند‏ ‏تاویل‏ ‏متشابه‏ ‏است‏ ‏،‏ ‏نه‏ ‏تفسیر‏ ‏آن‏ : ‏واخر‏ ‏متشابهات‏ …‏و‏ ‏لا‏ ‏یعلم‏ ‏تاویله‏ ‏الا‏ ‏الله‏ … ( ۹۵)
‏تذکر‏: ‏امورى‏ ‏که‏ ‏علمش‏ ‏مخصوص‏ ‏خداى‏ ‏سبحان‏ ‏یا‏ ‏معصومان‏ (‏علیهم‏ ‏السلام‏ ) ‏است‏ ‏،‏ ‏دو‏ ‏قسم‏ ‏است‏ : ‏قسم‏ ‏اول‏ ‏علومى‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏خداوند‏ ‏یا‏ ‏معصومان‏ (‏علیهم‏ ‏السلام‏ ) ‏است‏ ‏،‏ ‏دو‏ ‏قسم‏ ‏است‏ : ‏قسم‏ ‏اول‏ ‏علومى‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏خداوند‏ ‏یا‏ ‏معصومان‏ (‏علیهم‏ ‏السلام‏ ) ‏به‏ ‏غیر‏ ‏خود‏ ‏تعلیم‏ ‏نکرده‏ ‏اند‏ ‏و‏ ‏دیگران‏ ‏نه‏ ‏توان‏ ‏درک‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏دارند‏ ‏و‏ ‏نه‏ ‏مکلف‏ ‏به‏ ‏آن‏ ‏هستند؛‏ ‏مانند‏ ‏اسماء‏ ‏مستاثره‏ . ‏البته‏ ‏در‏ ‏آن‏ ‏تامل‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏آیا‏ ‏خداوند‏ ‏آنها‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏معصومین‏ (‏علیهم