نقش هنر و معماری اسلامی در مسجد جامع ورامین ۱۵ ص

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : وورد
نوع فایل :  word (..doc) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحه : ۱۵ صفحه

 قسمتی از متن word (..doc) : 
 

‏۱
‏نقش هنر و معماری اسلامی در مسجد جامع ورامین
‏مسجد مهم‌ترین فضای معماری در سر‌زمین‌های اسلامی است که علاوه بر کارکرد دینی و ‏مذهبی و معنوی همواره از نقش اجتماعی سیاسی نیز بر‌خوردار بوده است.اهمیت نقش دینی ‏و اجتماعی مسجد موجب شده است که معماران و برخی دیگر از هنرمندان در همه دوره‌های ‏تاریخی تلاش خود را در راه خلق فضایی مناسب و شایسته برای نیایش صرف کنند. به همین ‏جهت است که مساجد هر دوره را می‌توان نمونه اعلای معماری و هنر آن دوره به شمار ‏آورد. تقدیس مساجد را می‌توان مهم‌ترین عامل حفظ و بقای ساختمان مسجد‌های تاریخی ‏دانست. ایرانیان پس از گرایش به اسلام فرهنگ مقدس اسلام را با فرهنگ غنی ایرانی ‏عجین کردند و این شامل تمامی زمینه‌ها و از جمله معماری است. همان‌طور که گفته شد ‏تنها چند نمونه مسجد در ایران وجود دارد که به سبک اولین مسجد اسلامی که به دست ‏پیامبر اسلام(ص) ساخته شده، بنا شده است و پس از آن معماری ایران در مسیری شروع به ‏حرکت کرد که زاییده آن حرکت امروزه در جای‌جای ایران به شکل بنا‌های عظیم و زیبای ‏مسجد خود‌نمایی می‌کند.
‏تاریخچه مسجد جامع ورامین:
‏بنای مسجد جامع ‏ورامین در زمان سلطنت سلطان محمد‌ خدا‌بنده آغاز می‌شود. در این جا قسمتی از ‏سفرنامه مادام دیولافوا را که در هنگام بازدید از ورامین در عهد ناصر‌الدین شاه ‏قاجار به رشته تحریر کشیده شده است را نقل می‌کنیم:«… باری پس از چهار ساعت ‏راهپیمایی و پایمال کردن محصول مزارع و شنیدن نا‌ملایمات از زارعین بام مخروطی شکل ‏و گنبد مینای مسجدی که در میان مزارع سر بر‌آورده بود از دور پدیدار شد. این دهکده ‏ورامین است. کمی بعد به آنجا می‌رسیدیم و در میان باغ‌ها که دیوار‌های گلی داشتند. ‏داخل شدیم. در این باغ‌ها درختان میوه از قبیل گیلاس و زرد‌آلو و گوجه و هلو، جنگل ‏انبوهی تشکیل می‌دادند. خوشبختانه نظر به توصیه‌ای که دکتر تولوزان به کدخدا نوشته ‏بود ما توانستیم در خانه او فرود آییم. پس از تعارفات معموله و کمی استراحت به ‏تماشای مسجد جامع ورامین رفتیم. این بنا در قدیم بسیار عالی و با‌شکوه بوده ولی ‏اکنون ویرانه‌ای بیش نیست. مومنین هم از ترس فرود آمدن طاق برای عبادت به آنجا ‏نمی‌روندو بنابراین سیاحت آن مانعی ندارد و هر کس می‌تواند آزادانه و بدون اشکال به ‏تماشای این خرابه بپردازد.
‏۳
‏هنر و معماری در مسجد جامع ورامین:
‏مدخل مسجد ‏دروازه‌ای ورودی است که تشکیل ایوان را می‌دهد که سرتاسر ضلع شمالی مسجد است و صحن ‏مسجد حیاطی مستطیل شکل است وسط آن حوضی است که شبیه حوض‌های وسط قلعه‌های مسکونی و ‏رباط‌‌ها است.ایوان شبستان بلند و زیبای مسجد جامع دارای کتیبه‌هایی ارزشمند است ‏کتیبه‌های سوره جمعه در متن و در حاشیه کتیبه‌های کوفی آن از نمونه‌های خوب ‏کتیبه‌های گچبری این عصر است. انواع طرح‌های اسلیمی و خط‌های عربی، کوفی و فارسی را ‏دارا است.مادام دیو‌لافوا در سفر نامه خود از گنبد مینایی مسجد جامع یاد کرده است. ‏این مسجد دارای چند کتیبه جالب است اولین کتیبه در سر در صحن مسجد واقع شده است. ‏این کتیبه کاشیکاری بوده. کتیبه سر در حرم یا شبستان اصلی مسجد «یا ایها الذین امنو ‏اذا نودی…» کتیبه بالای محراب و دور تا دور حرم «یسبح لله ما فی السموات و ما فی ‏الارض…» کتیبه‌های بالای سر در ورودی از حرم به شبستان‌های شرقی و غربی … اما ‏کاشیکاری مسجد در قسمت‌های زیر دیده می‌شود.در قسمت سر در اصل مسجد، در زیر قوس ‏اصلی سر در مسجد، همچنین دو ستون تزیینی که از دو طرف قوس تا بالا و راس آن ادامه ‏پیدا کرده و در سر در حرم نیز زیر قوس نیم گنبد کاشیکاری از پایه قوس تا راس آن از ‏دو طرف به طور کامل و همانند سردر اصلی مسجد وجود دارد.
‏بالای محراب، تا گوشوارها هیچ کاشیکاری وجود ندارد. در قسمت پایین حرم در کتیبه ۳ ‏در ورودی به شبستان‌های شرقی و غربی که قبلا در مورد آنها صحبت کردیم نیز کاشیکاری ‏زیبایی خودنمایی می‌کند.
‏شگرف‌ترین گچبری‌های این مسجد در بالا و اطراف محراب ‏مسجد وجود دارد. این گچبری‌ها با نقش‌های اسلیمی گل و بوته به شکل برجسته و کاملا ‏زیبایی ایجاد شده‌اند پیچیدگی این طرح‌ها به قدری است که انسان به راحتی نمی‌تواند ‏باور کند که قدرت دست یک هنرمند خالق آن بوده است.در حال حاضر به دور ساختمان ‏دیواری کشیده شده که نقش حفاظ را به عهده دارد البته در گذشته این حصار وجود نداشته ‏است. پس از گذشتن از این در دو راه برای ورود به صحن مسجد وجود دارد. یکی از ایوان ‏شمالی و یا همان سردر ایوان شمالی مسجد که طی دهلیزی به صحن می‌رسد. دیگر از طریق ‏ایوان شرقی که در وسط این ضلع دارای دری رو به همان سمت (مشرق) است. صحن مربع شکل ‏مسجد مانند یک فضای تقسیم عمل می‌کند به طوری که فردی که وارد صحن می‌شود پس از وضو
‏۳
‏ساختن در حوض وسط صحن می‌تواند محل نشستن خود را در هر یک از چهار ایوان انتخاب ‏کند. محور طولی مسجد جامع ورامین منطبق بر عکس مسیر خیابانی به همین نام است که به ‏میدان قدیمی شهر منتهی می‌شود. در کنار این میدان که همگان قدمت آن را تصدیق ‏می‌کنند برج علاالدوله با قدمت هشتصد ساله خودنمایی می‌کند. در انتهای خیابان، نگاه ‏ما به سردر و گنبد مسجد گره می‌خورد و ابهت مسجد حواس انسان را معطوف به خود ‏می‌سازد تا جایی که هنگام قدم زدن در این خیابان به سمت مسجد تا چند لحظه ای فرد از ‏اطراف خود غافل می‌شود و اگر هشدار بوق اتومبیلی به صدا در نیاید چه بسا که اتفاقی ‏برای انسان رخ دهد. اینکه این مسجد دقیقا در محور طولی این معبر واقع شده مسلما ‏اتفاقی نبوده است. به دلیل اینکه ورامین بر یک دشت هموار واقع است در گذشته که ‏ارتفاع ساختمان‌ها خیلی کمتر بوده گنبد مسجد جامع راهنمای خوبی برای مسافرانی بود ‏که به سوی این شهر می‌آمدند.
‏ایوان‌های شرقی و غربی دارای پنجره‌هایی هستند و ‏باز آنچنان که در شرح جغرافیای ورامین آوردیم بادهای این ناحیه از شرق به غرب و یا ‏عکس آن می‌وزند. با توجه به اینکه سرعت وزش این بادها، جز در مواردی خاص از حالتی ‏متوسط و نسیم گونه بیشتر نمی‌شود این پنجره‌ها عمود بر جهت وزش باد ایجاد شده اند. ‏ابعاد مناسب این پنجره‌ها و طاق‌های بلند ایوان باعث می‌شود هوا به راحتی از بیرون ‏توسط پنجره‌ها به داخل هدایت شده و پس از تماس باکف ایوان که فرشی از آجر است و در ‏سایه خنک ایوان قرار گرفته،‌ گرمای خود به کف داده و خنک می‌شود و در فضای مسجد ‏شروع به گردش می‌کند. این عمل از داخل صحن مربع شکل مسجد نیز تکرار می‌شود و تمامی ‏ایوان‌ها دارای هوای خنک و تازه هستند.به طور کلی به این دلیل که مساجد جامع تنها ‏در روز مورد استفاده بوده اند، آن هم در روشنترین زمان روز، بیشترین استفاده از نور ‏طبیعی در آنها به کار رفته شده است. در ایوان‌های شرقی و غربی پنجره‌هایی وجود ‏دارد. ۱۱ پنجره در ایوان غربی و ۱۰ پنجره در ایوان شرقی مسجد تعبیه شده است. از ‏جمله مصالح به کار رفته در ساختمان مسجد جامع ورامین، آجر و ملات و ساروج است:
‏آجر: آجر از مصالح با ارزش دوره مغول و تیموری بوده است. این نوع آجرها از گل ‏رس معمولی تهیه می‌شده‌اند و نکته حایز اهمیت استفاده از مصالح محلی در این دوره و ‏در مسجد جامع ورامین است. ابعاد این آجرها cm۵/۴ ‏در ۲۲ در ۲۲ است.
‏۴
‏ملات ساروج: ‏ساروج ملاتی است کندگیر و تشکیل شده از ۱۰ پیمانه گرد آهک شکفته + هفت پیمانه ‏خاکستر الکی + یک پیمانه خاک رس + یک پیمانه ماسه بادی + سه تا پنج کیلوگرم لویی (‏در هر مترمکعب ملات ساروج) + آب.با ورز دادن و کوبیدن مخلوط ساخته می‌شد. مخلوط ‏کردن لویی (گل جگن) برای آن بود که ملات پس از به مصرف رسیدن، هنگام گرفتن جمع نشود ‏و نترکد. در مناطق مختلف بعضی از مواد که نقش تقویت کننده را ایفا می‌کنند با توجه ‏به دسترسی آن، به آن ملات اضافه و بعضی از مواد کمیاب از آن حذف می‌شده است. در ‏ملات ساروج مسجد جامع از وجود شیره انگور و تخم پرندگان صحبت به میان آمده است. حال ‏آنکه در قرن هشتم، ورامین دارای باغ‌های انگور فراوان بوده که این محصول را به ‏راحتی در اختیار معماری قرار داده است. همچنین تهیه هزاران تخم پرنده از پرندگان ‏مهاجری که در اطراف کویر سیاه کوه و مسیر رودخانه شور نجف آباد و دیر کویر تا قصر ‏بهرام وجود داشته اند. کار مشکلی نبوده است.
‏گنبد و نقش های اسلیمی
‏گنبد یا آسمانه همانطور که از نامش بر می آید، شباهتی رمزی با آسمان و عرش را بیان می کند. گنبد مظهر آسمان و فضای مکعبی شکل زیر آن مظهر زمین و ماده ، و قوس مقرنس کاری شده آن همچون حلقه واسط زمین و آسمان تلقی می گردد. حضرت رسول در روایت معراج، گنبد عظیمی را وصف می کند که از صدف سفیدی ساخته شده و بر چهار پایه در چهار کنج قرار گرفته و بر این چهار پایه ،‏ ‏ این چهار کلام «بسم الله الرحمن الرحیم» از فاتحه الکتاب را نوشته اند و چهار جوی آب، شیر، عسل و شراب طهور که مظهر سعادت ابدی و سرمدی است از آنها جاری است.
‏پوشش گنبد در ایران سابقه ای دیرینه دارد و به دوره اشکانیان می رسد . کمبود چوبهای استوار و کشیده که در حقیقت عنصر اصلی پوشش مسطح تخت است، سبب شده است که پوشش سغ و گنبد رواج پیدا کند و به خصوص در دهانه های وسیع تر جای پوشش تخت را بگیرد.