تحقیق پایداری محیط زیست از دیدگاه اسلام

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : وورد
نوع فایل :  word (..doc) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحه : ۱۲ صفحه

 قسمتی از متن word (..doc) : 
 

‏پایداری‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏از‏ ‏دیدگاه‏ ‏اسلام
‏با‏ ‏افزایش‏ ‏توان‏ ‏فن‏‏‏آوری‏‌‏ها‏ ‏در‏ ‏بهره‏‏‏برداری‏ ‏از‏ ‏منابع‏ ‏طبیعی،‏ ‏تعادل‏ ‏زیست‏ ‏محیطی،‏ ‏در‏ ‏دو‏ ‏قرن‏ ‏حاضر‏ ‏به‏ ‏زیان‏ ‏طبیعت‏ ‏بر‏ ‏هم‏ ‏خورده‏ ‏که‏ ‏پدیده‏‏‏ای‏ ‏اسفبار‏ ‏و‏ ‏گاه‏ ‏جبران‏‏‏ناپذیر‏ ‏بوده‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏ربع‏ ‏قرن‏ ‏اخیر‏ ‏از‏ ‏مرز‏ ‏جامعه‏ ‏گذشته‏ ‏است.
‏امروزه،‏ ‏جامعه‏ ‏بین‏‏‏الملل‏ ‏راه‏‏‏حل‏ ‏این‏ ‏معضل‏ ‏را‏ ‏محافظت‏ ‏از‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏می‏‏‏داند‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏این‏ ‏راه،‏ ‏مایل‏ ‏است‏ ‏از‏ ‏دین‏ ‏کمک‏ ‏بگیرد‏. ‏این‏ ‏مقاله،‏ ‏می‏‏‏کوشد‏ ‏تا‏ ‏شاخص‏‌‏های‏ ‏پایداری‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏را‏ ‏از‏ ‏دیدگاه‏ ‏دین‏ ‏بررسی‏ ‏کند‏. ‏برای‏ ‏این‏ ‏منظور،‏ ‏دیدگاه،‏ ‏متخصصان‏ ‏و‏ ‏کارشناسان‏ ‏به‏ ‏طور‏ ‏عمیق‏ ‏بررسی‏ ‏شد‏ ‏و‏ ‏نتایج‏ ‏نشان‏ ‏داد‏ ‏که‏ ‏هر‏ ‏آنچه‏ ‏تاکنون‏ ‏تحت‏ ‏عنوان‏ ‏پایداری‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏انجام‏ ‏گرفته،‏ ‏چیزی‏ ‏بیش‏ ‏از‏ ‏فعالیت‏‌‏های‏ ‏فنی‏ ‏برای‏ ‏نگهداری‏ ‏از‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏نبوده‏ ‏است‏. ‏در‏ ‏حالی‏ ‏که‏ ‏ارزش‏‌‏های‏ ‏بنیادی‏ ‏دینی،‏ ‏به‏ ‏دلیل‏ ‏برخورداری‏ ‏از‏ ‏پشتوانه‏ ‏اخلاقی‏ ‏نقش‏ ‏اساسی‏‏‏تری‏ ‏در‏ ‏پایداری‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏ایفا‏ ‏می‏‏‏کنند‏. ‏گام‏‌‏های‏ ‏پیشنهادی‏ ‏برای‏ ‏رسیدن‏ ‏به‏ ‏این‏ ‏هدف‏ ‏عبارت‏‏‏اند‏ ‏از‏: ‏رعایت‏ ‏تعادل‏ ‏در‏ ‏سیاست‏‏‏گذاری‏‌‏ها،‏ ‏بها‏ ‏دادن‏ ‏به‏ ‏انسان،‏ ‏تأکید‏ ‏بر‏ ‏آگاه‏‏‏سازی‏ ‏افراد‏ ‏و‏ ‏تجدید‏ ‏نظر‏ ‏عمیق‏ ‏در‏ ‏تعهدات‏ ‏و‏ ‏مسئولیت‏‏‏پذیری‏ ‏مشترک.
‏در‏ ‏جنگ‏ ‏انسان‏ ‏با‏ ‏طبیعت‏ ‏که‏ ‏از‏ ‏انقلاب‏ ‏صنعتی‏ ‏شروع‏ ‏شد،‏ ‏انسان‏ ‏در‏ ‏یکه‏‏‏تازی‏ ‏پیروزمندانه‏ ‏خود‏ ‏در‏ ‏صحنه‏‏‏های‏ ‏نبرد،‏ ‏از‏ ‏حربه‏‏‏های‏ ‏کارآمدی‏ ‏بهره‏ ‏گرفت‏. ‏نمونه‏ ‏آن‏ ‏استفاده‏ ‏از‏ ‏تولیدات‏ ‏شیمیایی‏ ‏جنگی‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏طبیعت‏ ‏را‏ ‏دیوانه‏‏‏وار‏ ‏از‏ ‏بین‏ ‏می‏‏‏برد‏. ‏در‏ ‏این‏ ‏گونه‏ ‏جنگها،‏ ‏تیر‏ ‏خلاص‏ ‏به‏ ‏یکباره‏ ‏زده‏ ‏نمی‏‏‏شود؛‏ ‏بلکه‏ ‏طبیعت،‏ ‏به‏ ‏صورت‏ ‏تدریجی‏ ‏از‏ ‏پا‏ ‏در‏ ‏می‏‏‏آید‏. (۱)
‏حضور‏ ‏سران‏ ‏و‏ ‏مقامات‏ ‏بلند‏ ‏پایه‏ ۱۸۱ ‏کشور‏ ‏جهان‏ ‏در‏ ‏بزرگ‏‏‏ترین‏ ‏گردهمایی‏ ‏سازمان‏ ‏ملل‏ ‏متحد‏ ‏با‏ ‏نام‏ ‏کنفرانس‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏و‏ ‏توسعه،‏ ‏معروف‏ ‏به‏ ‏کنفرانس‏ ‏سران‏ ‏زمین‏ (‏ریودو‏ ‏ژانیرو‏) ‏در‏ ‏سال‏ ۱۹۹۲ ‏م‏ ‏بیانگر‏ ‏عمق‏ ‏فاجعه‏ ‏تخریب‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏است؛‏ ‏فاجعه‏‏‏ای‏ ‏که‏ ‏چهره‏ ‏مصیبت‏‏‏بارش‏ ‏هر‏ ‏روز‏ ‏بیشتر‏ ‏آشکار‏ ‏می‏‏‏شود‏ ‏و‏ ‏ابعاد‏ ‏دلهره‏ ‏آن،‏ ‏جهان‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏بر‏ ‏می‏‏‏گیرد.
‏متفکرین‏ ‏و‏ ‏محققان‏ ‏علوم‏ ‏زیست‏ ‏محیطی،‏ ‏با‏ ‏همکاری‏ ‏سیاستمداران‏ ‏و‏ ‏اقتصاددانان‏ ‏راهی‏ ‏را‏ ‏پیش‏ ‏پای‏ ‏جامعه‏ ‏جهانی‏ ‏قرار‏ ‏داده‏‏‏اند‏ ‏که‏ ‏امروزه‏ ‏از‏ ‏آن‏ ‏با‏ ‏نام‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏یاد‏ ‏می‏‏‏شود‏ ‏و‏ ‏از‏ ‏جانب‏ ‏سازمان‏ ‏ملل‏ ‏به‏ ‏عنوان‏ ‏راهبرد‏ ‏مطلوب‏ ‏نجات‏ ‏طبیعت‏ ‏به‏ ‏شمار‏ ‏می‏‏‏آید؛‏ (۲) ‏راهبردی‏ ‏که‏ ‏در‏ ‏کنفرانس‏ ‏سران‏ ‏زمین‏ ‏به‏ ‏عنوان‏ ‏الگوی‏ ‏جهانی‏ ‏مطرح‏ ‏شد‏. ‏برای‏ ‏ترسیم‏ ‏گرایش‏ ‏جامعه‏ ‏بین‏‏‏الملل‏ ‏به‏ ‏سمت‏ ‏دین،‏ ‏به‏ ‏منظور‏ ‏پایداری‏ ‏و‏ ‏حفاظت‏ ‏منابع‏ ‏طبیعی‏ ‏و‏ ‏محیط‏ ‏زیست،‏ ‏به‏ ‏پژوهش‏ ‏سه‏ ‏ساله‏ ‏یک‏ ‏هزار‏ ‏دانشمند،‏ ‏درباره‏ ‏ارتباط‏ ‏دین‏ ‏و‏ ‏زیست‏ ‏بوم‏ ‏که‏ ‏در‏ ‏مرکز‏ ‏ادیان‏ ‏جهان‏ ‏در‏ ‏دانشگاه‏ ‏هاروارد‏ ‏امریکا‏ ‏انجام‏ ‏گرفته،‏ ‏می‏‏‏توان‏ ‏اشاره‏ ‏نمود‏. ‏در‏ ‏این‏ ‏پژوهش‏ ‏آمده‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏ادیان‏ ‏باید‏ ‏از‏ ‏نیروی‏ ‏خود‏ ‏برای‏ ‏پایان‏ ‏دادن‏ ‏به‏ ‏بهره‏‏‏برداری‏ ‏لجام‏ ‏گسیخته‏ ‏انسان‏ ‏از‏ ‏منابع‏ ‏طبیعی‏ ‏و‏ ‏ایجاد‏ ‏روحیه‏ ‏مسئولیت‏‏‏پذیری‏ ‏مشترک‏ ‏برای‏ ‏حفاظت‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏استفاده‏ ‏کنند‏. (۳)
‏جان‏. ‏ر‏. ‏ایورث،‏ ‏استاد‏ ‏دانشگاه‏ ‏کلمبیا،‏ ‏درباره‏ ‏مذهب‏ ‏چنین‏ ‏می‏‏‏گوید‏: «‏هیچ‏ ‏فرهنگ‏ ‏و‏ ‏تمدنی‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏نزد‏ ‏قومی‏ ‏نمی‏‏‏توان‏ ‏یافت‏ ‏مگر‏ ‏آن‏ ‏که‏ ‏در‏ ‏آن‏ ‏فرهنگ‏ ‏و‏ ‏تمدن‏ ‏شکلی‏ ‏از‏ ‏مذهب‏ ‏وجود‏ ‏داشته‏ ‏باشد. »
‏رودلف‏ ‏باهرو (Rudelf Bahro) ‏نظریه‏‏‏پرداز‏ ‏با‏ ‏نفوذ‏ ‏نهضت‏ ‏سبز‏ ‏نیز‏ ‏همه‏ ‏موجودات‏ ‏را‏ ‏بارقه‏‏‏ای‏ ‏از‏ ‏رحمت‏ ‏خدا‏ ‏می‏‏‏داند‏. ‏وی‏ ‏رستگاری‏ ‏بومی‏ ‏را‏ ‏مسئله‏‏‏ای‏ ‏مذهبی‏ ‏تلقی‏ ‏نموده،‏ ‏از‏ ‏رحمت‏ ‏خدا‏ ‏می‏‏‏داند‏ ‏و‏ ‏معتقد‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏بشر‏ ‏نیازمند‏ ‏معنویت‏ ‏و‏ ‏روحانیت‏ ‏و‏ ‏تولد‏ ‏عصر‏ ‏طلایی‏ ‏جدیدی‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏اصالت‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏انسان‏ ‏پرورش‏ ‏دهد.
‏ضرورت‏ ‏گرایش‏ ‏دینی‏ ‏با‏ ‏پایداری‏ ‏و‏ ‏حفاظت‏ ‏منابع‏ ‏طبیعی‏ ‏را‏ ‏مادر (Mother) ‏نیز‏ ‏یادآور‏ ‏شده‏ ‏است‏. ‏وی‏ ‏به‏ ‏این‏ ‏مسئله‏ ‏استدلال‏ ‏می‏‏‏کند‏ ‏که‏ ‏حفاظت‏ ‏از‏ ‏منابع‏ ‏در‏ ‏فلسفه‏ ‏و‏ ‏مذهب‏ ‏ریشه‏ ‏دارد‏. (۴)
‏در‏ ‏تأکید‏ ‏بر‏ ‏گرایش‏ ‏به‏ ‏دین،‏ ‏دکتر‏ ‏تاپفر‏ ‏مدیر‏ ‏اجرایی‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏سازمان‏ ‏ملل‏ ‏نیز‏ ‏در‏ ‏گفت‏ ‏وگو‏ ‏با‏ ‏روزنامه‏ ‏همشهری‏ ‏در‏ ‏نیویورک‏ ‏بیان‏ ‏می‏‏‏دارد‏ ‏که‏ «‏ما‏ ‏می‏‏‏خواهیم‏ ‏در‏ ‏زمینه‏ ‏مسائل‏ ‏زیست‏ ‏محیطی‏ ‏با‏ ‏جهان‏ ‏اسلام‏ ‏یک‏ ‏همکاری‏ ‏مناسب‏ ‏و‏ ‏نزدیک‏ ‏داشته‏ ‏باشیم».
‏ایشان‏ ‏در‏ ‏ادامه‏ ‏می‏‏‏افزاید‏: «‏اعتقاد‏ ‏راسخ‏ ‏دارم‏ ‏که‏ ‏ارزشهای‏ ‏معنوی‏ ‏جهان‏ ‏اسلام‏ ‏بستر‏ ‏مناسبی‏ ‏جهت‏ ‏اجرای‏ ‏برنامه‏‏‏های‏ ‏لازم‏ ‏جهت‏ ‏حفظ‏ ‏آفریده‏‏‏های‏ ‏خدا‏ ‏و‏ ‏تنوع‏ ‏زیست‏ ‏محیطی‏ ‏است‏»‏. (۵)
‏دیدگاه‏ ‏دین‏ ‏اسلام‏ ‏درباره‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار،‏ ‏شایان‏ ‏تحقیق‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏دو‏ ‏عامل‏ ‏زیر،‏ ‏اهمیت‏ ‏این‏ ‏تحقیق‏ ‏را‏ ‏دو‏ ‏چندان‏ ‏می‏‏‏کند:
‏نخست‏ ‏اینکه‏ ‏جریانی‏ ‏موسوم‏ ‏به‏ ‏بیداری‏ ‏اسلامی‏ ‏معتقد‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏اسلام‏ ‏باید‏ ‏به‏ ‏سبب‏ ‏معتبر‏ ‏دانستن‏ ‏دین‏ ‏و‏ ‏دنیا،‏ ‏اساس‏ ‏و‏ ‏روش‏ ‏پیشرفت‏ ‏جامعه‏ ‏در‏ ‏کلیه‏ ‏مسائل‏ ‏اقتصادی،‏ ‏اجتماعی،‏ ‏فرهنگی،‏ ‏و‏ ‏سیاسی‏ ‏قرار‏ ‏گیرد.
‏دوم‏ ‏آنکه‏ ‏در‏ ‏بین‏ ‏دانشمندان،‏ ‏به‏ ‏تازگی‏ ‏برخی‏ ‏الگوهای‏ ‏غربی‏ ‏برای‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏مطرح‏ ‏شده‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏به‏ ‏شدت‏ ‏به‏ ‏دنبال‏ ‏تحکیم‏ ‏ماهیت‏ ‏غربی‏ ‏به‏ ‏گونه‏‏‏ای‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏تمدن‏ ‏اسلام‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏پیش‏‏‏تر‏ ‏به‏ ‏عینیت‏ ‏درآورده‏ ‏است.
‏مطالعه‏ ‏تطبیقی،‏ ‏در‏ ‏واقع‏ ‏روشی‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏به‏ ‏مدد‏ ‏آن،‏ ‏اختلافات‏ ‏و‏ ‏تشابهات‏ ‏دو‏ ‏یا‏ ‏چند‏ ‏دیدگاه‏ ‏درباره‏ ‏پدیده‏‏‏ای‏ ‏از‏ ‏طریق‏ ‏مقایسه‏ ‏بیان‏ ‏می‏‏‏شود.
‏به‏ ‏دیگر‏ ‏بیان،‏ ‏مطالعه‏ ‏تطبیقی‏ ‏به‏ ‏منظور‏ ‏دریافت‏ ‏وجوه‏ ‏شباهت‏ ‏یا‏ ‏اختلاف‏ ‏بین‏ ‏دو‏ ‏دیدگاه،‏ ‏امری‏ ‏مفید‏ ‏و‏ ‏ضروری‏ ‏است‏. ‏با‏ ‏مطالعه‏ ‏تطبیقی،‏ ‏فهم‏ ‏و‏ ‏درک،‏ ‏صیقل‏ ‏می‏‏‏خورد‏ ‏و‏ ‏ارتباطی‏ ‏با‏ ‏فرهنگها،‏ ‏زمانها‏ ‏و‏ ‏مکانهای‏ ‏مختلف‏ ‏حاصل‏ ‏می‏‏‏شود‏ ‏و‏ ‏طی‏ ‏آن‏ ‏محقق‏ ‏می‏‏‏تواند‏ ‏ضمن‏ ‏آشنایی‏ ‏با‏ ‏ایده‏‏‏های‏ ‏مختلف‏ ‏و‏ ‏متغیرهای‏ ‏متعدد،‏ ‏دیدگاهش‏ ‏را‏ ‏بهتر‏ ‏و‏ ‏دقیق‏‏‏تر‏ ‏تبیین‏ ‏نماید‏. (۶)
‏در‏ ‏این‏ ‏مطالعه،‏ ‏موضوع‏ ‏پایداری‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏از‏ ‏دو‏ ‏دیدگاه‏ ‏پراگماتیسم‏ ‏و‏ ‏دین‏ ‏مطابقت‏ ‏داده‏ ‏می‏‏‏شوند‏ ‏که‏ ‏این‏ ‏کار‏ ‏به‏ ‏شکل‏ ‏گفتمان‏ ‏صورت‏ ‏گرفته‏ ‏است.
‏گفتمان‏ ‏در‏ ‏واقع‏ ‏نوعی‏ ‏رابطه‏ ‏خاص‏ ‏بین‏ ‏دوگانگیهای‏ ‏به‏ ‏ظاهر‏ ‏متضاد‏ ‏یا‏ ‏متناقض‏ ‏موجود‏ ‏در‏ ‏بین‏ ‏پدیده‏‏‏ها‏ ‏به‏ ‏گونه‏‏‏ای‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏این‏ ‏وجوه‏ ‏متقابل‏ ‏و‏ ‏متضاد‏ ‏بتوانند‏ ‏همدیگر‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏ایجاد‏ ‏سنتزی‏ ‏متعالی‏‏‏تر،‏ ‏تکمیل‏ ‏و‏ ‏جبران‏ ‏نمایند.
‏دلیل‏ ‏استفاده‏ ‏از‏ ‏گفتمان،‏ ‏دسترسی‏ ‏به‏ ‏فهم‏ ‏کامل‏‏‏تر‏ ‏از‏ ‏پایداری‏ ‏است؛‏ ‏چرا‏ ‏که‏ ‏بررسی‏ ‏دو‏ ‏دیدگاه،‏ ‏به‏ ‏طور‏ ‏جداگانه‏ ‏مؤثر‏ ‏نیست‏ ‏و‏ ‏دسترسی‏ ‏به‏ ‏یک‏ ‏سنتز‏ ‏که‏ ‏حاصل‏ ‏هر‏ ‏گفتمان‏ ‏است،‏ ‏میسّر‏ ‏نخواهد‏ ‏بود‏. (۷)
‏به‏ ‏کمک‏ ‏روش‏‏‏های‏ ‏فوق،‏ ‏ابتدا‏ ‏شاخصها‏ ‏معین‏ ‏شد‏ ‏و‏ ‏سپس‏ ‏دو‏ ‏دیدگاه‏ ‏مذکور،‏ ‏به‏ ‏کمک‏ ‏آنها‏ ‏به‏ ‏شکل‏ ‏گفتمان‏ ‏تطبیق‏ ‏داده‏ ‏شد.
‏مفاهیم‏ ‏پایداری
‏مفهوم‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏از‏ ‏سال‏ ۱۹۸۷ ‏م‏ ‏پس‏ ‏از‏ ‏طرح‏ ‏آن‏ ‏در‏ ‏مجمع‏ ‏عمومی‏ ‏سازمان‏ ‏ملل،‏ ‏مورد‏ ‏پذیرش‏ ‏اکثر‏ ‏کشورهای‏ ‏عضو‏ ‏قرار‏ ‏گرفت‏. (۸)
‏یکی‏ ‏از‏ ‏پژوهشگران‏ ‏در‏ ‏تبیین‏ ‏تعریفی‏ ‏که‏ ‏سازمان‏ ‏خوار‏ ‏و‏ ‏بار‏ ‏جهانی (FAO) ‏درباره‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏معرفی‏ ‏کرده،‏ ‏می‏‏‏نویسد:
«‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏به‏ ‏معنای‏ ‏مدیریت‏ ‏و‏ ‏حفاظت‏ ‏منابع‏ ‏پایه‏ ‏و‏ ‏جهت‏ ‏دادن‏ ‏به‏ ‏مقولات‏ ‏فن‏‏‏آوری‏ ‏و‏ ‏نهادی‏ ‏به‏ ‏نحوی‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏نیازهای‏ ‏انسانی‏ ‏برای‏ ‏نسلهای‏ ‏کنونی‏ ‏و‏ ‏آینده‏ ‏بشریت‏ ‏به‏ ‏صورت‏ ‏مستقر‏ ‏و‏ ‏پایدار‏ ‏تأمین‏ ‏شود‏. »(۹)
‏پژوهشگری‏ ‏دیگر‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏را‏ ‏این‏ ‏چنین‏ ‏تبیین‏ ‏می‏‏‏کند‏: «‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏زیست‏ ‏محیطی،‏ ‏غیر‏ ‏مخرب،‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏اقتصادی،‏ ‏پویا‏ ‏و‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏اجتماعی،‏ ‏قابل‏ ‏پذیرش‏ ‏است‏. »(۱۰)
‏سلمان‏‏‏زاده،‏ ‏کشاورزی‏ ‏پایدار‏ ‏را‏ ‏نظامی‏ ‏می‏‏‏داند‏ ‏که‏ ‏از‏ ‏لحاظ‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏بی‏‏‏خطر،‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏اقتصادی‏ ‏کارآمد‏ ‏و‏ ‏از‏ ‏دیدگاه‏ ‏انسانی‏ ‏و‏ ‏اخلاقی‏ ‏شایسته‏ ‏جامعه‏ ‏بشری‏ ‏است‏. (۱۱)
‏فلسفه‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏مبتنی‏ ‏بر‏ ‏اهداف‏ ‏انسانی‏ ‏و‏ ‏درک‏ ‏تأثیر‏ ‏دراز‏ ‏مدت‏ ‏فعالیتهای‏ ‏کشاورزی‏ ‏بر‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏است‏. ‏بر‏ ‏این‏ ‏اساس،‏ ‏نظامهای‏ ‏کشاورزی‏ ‏عدالت‏‏‏جو‏ ‏و‏ ‏حافظ‏ ‏منابع‏ ‏طبیعی‏ ‏ایجاد‏ ‏شد‏. ‏چنین‏ ‏نظامهایی،‏ ‏آلودگی‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏را‏ ‏کاهش‏ ‏می‏‏‏دهند،‏ ‏توانایی‏ ‏اقتصادی‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏کوتاه‏ ‏مدت‏ ‏بهبود‏ ‏می‏‏‏بخشند‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏نهایت‏ ‏پایداری‏ ‏جوامع‏ ‏روستایی‏ ‏و‏ ‏کیفیت‏ ‏زندگی‏ ‏آنان‏ ‏را‏ ‏حفظ‏ ‏می‏‏‏کنند.
‏اصول‏ ‏پایداری
‏قرن‏ ‏بیستم‏ ‏را‏ ‏در‏ ‏حالی‏ ‏پشت‏ ‏سر‏ ‏نهادیم‏ ‏که‏ ‏برخی‏ ‏اصول‏ ‏و‏ ‏پندارهای‏ ‏علمی‏ ‏مطرح‏ ‏شده‏ ‏از‏ ‏اوایل‏ ‏تا‏ ‏نیمه‏ ‏قرن‏ ‏حاضر‏ ‏که‏ ‏شاید‏ ‏در‏ ‏زمره‏ ‏محکمات‏ ‏به‏ ‏شمار‏ ‏می‏‏‏آمد،‏ ‏متزلزل‏ ‏و‏ ‏با‏ ‏شک‏ ‏و‏ ‏تردید‏ ‏به‏ ‏آن‏ ‏نگریسته‏ ‏شد.
‏یکی‏ ‏از‏ ‏مصادیق‏ ‏بارز‏ ‏این‏ ‏تشکیک،‏ ‏مصرف‏ ‏بی‏‏‏رویه‏ ‏کود‏ ‏و‏ ‏سموم‏ ‏شیمیایی‏ ‏در‏ ‏کشاورزی‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏تقریباً‏ ‏در‏ ‏کلیه‏ ‏کشورهای‏ ‏جهان،‏ ‏تخریب‏ ‏زیست‏ ‏بومها‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏همراه‏ ‏داشته‏ ‏است،‏ ‏در‏ ‏حالی‏ ‏که‏ ‏تا‏ ‏دهه‏ ۷۰ ‏میلادی‏ ‏برای‏ ‏مصرف‏ ‏هر‏ ‏چه‏ ‏بیشتر‏ ‏آن،‏ ‏یارانه‏ ‏پرداخت‏ ‏می‏‏‏شد،‏ ‏ولی‏ ‏اینک‏ ‏برای‏ ‏کاهش‏ ‏مصرف‏ ‏آن‏ ‏جایزه‏ ‏و‏ ‏یارانه‏ ‏پرداخت‏ ‏می‏‏‏شود.
‏با‏ ‏تغییر‏ ‏پندارهای‏ ‏علمی‏ ‏درباره‏ ‏پایداری،‏ ‏اصولی‏ ‏برای‏ ‏پایداری‏ ‏مطرح‏ ‏شد‏ ‏که‏ ‏براساس‏ ‏دیدگاههای‏ ‏صاحب‏ ‏نظران،‏ ‏اصول‏ ‏مشترک‏ ‏زیر‏ ‏را‏ ‏می‏‏‏توان‏ ‏از‏ ‏آنها‏ ‏به‏ ‏دست‏ ‏آورد:
‏درک‏ ‏ارزش‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏: ‏سرمایه‏‏‏های‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏باید‏ ‏به‏ ‏عنوان‏ ‏یک‏ ‏ثروت‏ ‏در‏ ‏نظر‏ ‏گرفته‏ ‏شوند‏ ‏و‏ ‏ارزش‏ ‏آنها‏ ‏به‏ ‏همراه‏ ‏ارزش‏ ‏سرمایه‏‏‏های‏ ‏انسانی‏ ‏مورد‏ ‏توجه‏ ‏قرار‏ ‏گیرد.
‏تداوم‏ ‏پایداری‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏: ‏بهره‏‏‏برداری‏ ‏از‏ ‏منابع‏ ‏و‏ ‏حفظ‏ ‏و‏ ‏بقای‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏از‏ ‏مهم‏‏‏ترین‏ ‏اصول‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏باید‏ ‏تضمین‏ ‏شود.
‏تعادل‏: ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏از‏ ‏سه‏ ‏بعد‏ ‏زمانی،‏ ‏مکانی‏ ‏و‏ ‏اجتماعی‏ ‏باید‏ ‏مورد‏ ‏توجه‏ ‏قرار‏ ‏گیرد‏. ‏در‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏برنامه‏‏‏هایی‏ ‏باید‏ ‏مورد‏ ‏پذیرش‏ ‏قرار‏ ‏گیرند‏ ‏که‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏زمانی‏ ‏برای‏ ‏نسلهای‏ ‏کنونی‏ ‏و‏ ‏آینده‏ ‏بشر،‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏مکانی‏ ‏برای‏ ‏مناطق‏ ‏با‏ ‏امکانات‏ ‏طبیعی‏ ‏و‏ ‏مناطق‏ ‏فاقد‏ ‏امکانات‏ ‏طبیعی‏ ‏و‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏اجتماعی‏ ‏برای‏ ‏کلیه‏ ‏گروههای‏ ‏اجتماعی،‏ ‏متعادل‏ ‏باشد.
‏برابری‏ ‏بین‏ ‏نسلی‏ ‏و‏ ‏درون‏ ‏نسلی‏: ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏به‏ ‏این‏ ‏بستگی‏ ‏دارد‏ ‏که‏ ‏همگان‏ ‏از‏ ‏امکانات‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏بهره‏‏‏مند‏ ‏شوند‏ ‏و‏ ‏نسل‏ ‏آینده‏ ‏پرداخت‏ ‏کننده‏ ‏هزینه‏ ‏زندگی‏ ‏نسل‏ ‏فعلی‏ ‏نباشد،‏ ‏نسل‏ ‏آتی‏ ‏با‏ ‏نسل‏ ‏حاضر‏ ‏در‏ ‏استفاده‏ ‏از‏ ‏منابع‏ ‏با‏ ‏هم‏ ‏برابر‏ ‏باشند‏ ‏و‏ ‏توسعه‏ ‏یک‏ ‏فرد،‏ ‏جامعه‏ ‏یا‏ ‏نسل‏ ‏نباید‏ ‏باعث‏ ‏محدود‏ ‏شدن‏ ‏امکانات‏ ‏افراد،‏ ‏جامعه‏ ‏یا‏ ‏نسلهای‏ ‏دیگر‏ ‏شود.
‏کارایی‏ ‏اقتصادی‏: ‏به‏ ‏این‏ ‏معنا‏ ‏که‏ ‏در‏ ‏برابر‏ ‏هر‏ ‏نهاده،‏ ‏میزان‏ ‏ستانده‏ ‏متناسب‏ ‏و‏ ‏قابل‏ ‏قبولی‏ ‏از‏ ‏نظر‏ ‏اقتصادی‏ ‏به‏ ‏وجود‏ ‏آید.
‏براساس‏ ‏تعاریف‏ ‏و‏ ‏اصول‏ ‏فوق،‏ ‏پایداری‏ ‏از‏ ‏دیدگاه‏ ‏دین‏ ‏در‏ ‏چارچوب‏ ‏شاخصهای‏ ‏زیر‏ ‏مورد‏ ‏تجزیه‏ ‏و‏ ‏تحلیل‏ ‏قرار‏ ‏می‏‏‏گیرد:
‏ـ‏ ‏اهداف؛
‏ـ‏ ‏بهره‏‏‏وری‏ ‏و‏ ‏بهره‏‏‏برداری؛
‏ـ‏ ‏تعادل؛
‏ـ‏ ‏عدالت‏ ‏و‏ ‏برابری؛
‏ـ‏ ‏انسان؛
‏ـ‏ ‏مسئولیت؛
‏ـ‏ ‏آگاهی.
‏اسلام‏ ‏برای‏ ‏بهره‏‏‏گیران‏ ‏از‏ ‏مواهب‏ ‏حیات،‏ ‏قید‏ ‏و‏ ‏شرط‏ ‏فراوانی‏ ‏قرار‏ ‏داده‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏مشروعیت‏ ‏تحصیل‏ ‏و‏ ‏چگونگی‏ ‏مصرف‏ ‏آنها‏ ‏نظارت‏ ‏دقیق‏ ‏می‏‏‏نماید‏. ‏اسلام‏ ‏هم‏ ‏بر‏ ‏نحوه‏ ‏درآمد‏ ‏افراد‏ ‏و‏ ‏هم‏ ‏بر‏ ‏چگونگی‏ ‏مصرف‏ ‏آن‏ ‏نظارت‏ ‏دارد‏ ‏و‏ ‏برای‏ ‏هر‏ ‏دو،‏ ‏شرایطی‏ ‏قائل‏ ‏شده‏ ‏است‏. (۱۲)
‏این‏ ‏نظارتها‏ ‏عبارت‏ ‏است‏ ‏از‏: ‏ادب‏ ‏در‏ ‏به‏ ‏کار‏ ‏بردن‏ ‏منابع؛‏ ‏ورع‏ ‏در‏ ‏به‏ ‏دست‏ ‏آوردن‏ ‏منابع؛‏ ‏مصرف‏ ‏کردن‏ ‏صحیح‏ ‏منابع.
‏به‏ ‏طور‏ ‏کلی،‏ ‏در‏ ‏دین‏ ‏اسلام،‏ ‏تصرف‏ ‏و‏ ‏استفاده‏ ‏از‏ ‏طبیعت‏ ‏براساس‏ ‏سه‏ ‏هدف‏ ‏فوق‏ ‏است.
‏همچنین‏ ‏از‏ ‏دیدگاه‏ ‏صاحب‏‏‏نظران‏ ‏اسلامی،‏ ‏اگر‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏بر‏ ‏محور‏ ‏هوا‏ ‏و‏ ‏هوس‏ ‏مردم‏ ‏قرار‏ ‏گیرد،‏ ‏فساد‏ ‏سراسر‏ ‏آن‏ ‏را‏ ‏فرا‏ ‏خواهد‏ ‏گرفت‏. ‏از‏ ‏آنجا‏ ‏که‏ ‏هوا‏ ‏و‏ ‏هوس‏ ‏مردم‏ ‏محدودیت‏ ‏ندارد،‏ ‏اگر‏ ‏قوانین‏ ‏هستی‏ ‏تابع‏ ‏این‏ ‏تمایلات‏ ‏انحرافی‏ ‏قرار‏ ‏گیرد،‏ ‏هرج‏ ‏و‏ ‏مرج‏ ‏سراسر‏ ‏هستی‏ ‏را‏ ‏فرا‏ ‏می‏‏‏گیرد.
‏ابعاد‏ ‏مختلف‏ ‏بحران‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏که‏ ‏امروزه‏ ‏افکار‏ ‏جهانی‏ ‏را‏ ‏تحت‏ ‏تأثیر‏ ‏قرار‏ ‏داده،‏ ‏حاصل‏ ‏عصیان‏‏‏گری‏ ‏بشر‏ ‏در‏ ‏برابر‏ ‏نظام‏ ‏آراسته‏ ‏و‏ ‏صالح‏ ‏جاری‏ ‏در‏ ‏عرصه‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏است‏. ‏این‏ ‏گونه‏ ‏اقدامات‏ ‏فسادانگیز‏ ‏چه‏ ‏از‏ ‏ناحیه‏ ‏فرد‏ ‏باشد،‏ ‏چه‏ ‏از‏ ‏ناحیه‏ ‏حکومت،‏ ‏در‏ ‏تضاد‏ ‏با‏ ‏خواست‏ ‏خداوند‏ ‏است؛‏ ‏چرا‏ ‏که‏ ‏خداوند‏ ‏فساد‏ ‏را‏ ‏دوست‏ ‏ندارد‏ ‏و‏ ‏هرگز‏ ‏در‏ ‏مشیت‏ ‏ازلی‏ ‏نیست‏ ‏که‏ ‏انسانها‏ ‏فساد‏ ‏کنند‏. (۱۳) ‏منظور‏ ‏از‏ ‏فساد‏ ‏در‏ ‏روی‏ ‏زمین‏ ‏هر‏ ‏گونه‏ ‏نابسامانی‏ ‏و‏ ‏ویرانگری‏ ‏و‏ ‏انحراف‏ ‏است‏. (۱۴)
‏به‏ ‏عبارت‏ ‏دیگر،‏ ‏فساد‏ ‏به‏ ‏هر‏ ‏گونه‏ ‏تخریب‏ ‏و‏ ‏ویرانگری‏ ‏گفته‏ ‏می‏‏‏شود‏ ‏که‏ ‏نظام‏ ‏آراسته‏ ‏و‏ ‏صالح‏ ‏جاری‏ ‏را‏ ‏بر‏ ‏هم‏ ‏زند‏. (۱۵) ‏از‏ ‏این‏ ‏رو‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏به‏ ‏معنای‏ ‏بهره‏‏‏برداری‏ ‏از‏ ‏محیط‏ ‏زیست‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏با‏ ‏تضمین‏ ‏بقای‏ ‏زمین‏ ‏همراه‏ ‏می‏‏‏باشد.
‏موضوع‏ ‏مهم‏ ‏این‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار‏ ‏باید‏ ‏در‏ ‏حالی‏ ‏که‏ ‏به‏ ‏حرمت‏ ‏طبیعت‏ ‏و‏ ‏توانایی‏ ‏اقتصادی‏ ‏منابع‏ ‏آن‏ ‏توجه‏ ‏می‏‏‏کند،‏ ‏در‏ ‏راه‏ ‏برقراری‏ ‏عدالت‏ ‏اجتماعی‏ ‏گام‏ ‏بردارد‏. ‏از‏ ‏لحاظ‏ ‏اخلاقی‏ ‏نیز،‏ ‏برای‏ ‏دست‏‏‏یابی‏ ‏به‏ ‏توسعه‏ ‏پایدار،‏ ‏لازم‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏سطح‏ ‏زندگی‏ ‏گروههای‏ ‏کم‏‏‏درآمد‏ ‏و‏ ‏مستضعف‏ ‏جامعه‏ ‏بهبود‏ ‏یابد‏ ‏و‏ ‏در‏ ‏عین‏ ‏حال،‏ ‏سرمایه‏ ‏نسلهای‏ ‏آینده،‏ ‏دچار‏ ‏صدمه‏ ‏و‏ ‏زیان‏ ‏جدی‏ ‏نشود‏. ‏بدیهی‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏این‏ ‏موضوع‏ ‏امری‏ ‏خطیر‏ ‏بوده‏ ‏که‏ ‏به‏ ‏یک‏ ‏تعهد‏ ‏اخلاقی‏ ‏قوی‏ ‏نیاز‏ ‏دارد.
‏شاخص‏ ‏بهره‏‏‏وری‏ ‏و‏ ‏بهره‏‏‏برداری
‏نحوه‏ ‏بهره‏‏‏برداری‏ ‏از‏ ‏منابع‏ ‏طبیعی‏ ‏و‏ ‏محیط‏ ‏زیست،‏ ‏به‏ ‏اراده‏ ‏انسان‏ ‏بستگی‏ ‏دارد‏. ‏او‏ ‏ممکن‏ ‏است‏ ‏در‏ ‏مسیر‏ ‏خوشبختی‏ ‏و‏ ‏نیکی‏ ‏یا‏ ‏در‏ ‏مسیر‏ ‏فساد‏ ‏از‏ ‏آنها‏ ‏بهره‏‏‏برداری‏ ‏نماید‏. ‏بدون‏ ‏تردید‏ ‏ریخت‏ ‏و‏ ‏پاش،‏ ‏اسراف‏ ‏و‏ ‏تبذیر‏ ‏بدترین‏ ‏رفتار‏ ‏انسان‏ ‏معاصر‏ ‏به‏ ‏شمار‏ ‏می‏‏‏آید.
‏امروزه‏ ‏معلوم‏ ‏شده‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏منابع‏ ‏زیست‏ ‏محیطی‏ ‏موجود‏ ‏در‏ ‏زمین‏ ‏با‏ ‏توجه‏ ‏به‏ ‏جمعیت‏ ‏جهان‏ ‏محدود‏ ‏است‏ ‏و‏ ‏هرگونه‏ ‏اسراف‏ ‏در‏ ‏مصرف‏ ‏آنها‏ ‏می‏‏‏تواند‏ ‏محدودیت‏ ‏انسانهای‏ ‏دیگر‏ ‏را‏ ‏به‏ ‏همراه‏ ‏داشته‏ ‏باشد.