مقاله بررسی تاریخ کاریکاتور

مقاله بررسی تاریخ کاریکاتور

مقاله بررسی تاریخ کاریکاتور در ۳۵ صفحه ورد قابل ویرایش

تاریخ کاریکاتور

نگاهی کوتاه به تاریخ بلند کاریکاتور جهان

محمد عبدعلی

عصر باستان (یونان و رم)

برخی عناصر کاریکاتور درهنر دوران باستان قرون وسطی دیده می شود . البته در هنر این دو دوره، ما کاریکاتور را به شکل خاصی که امروزه مطرح است، نمی بینیم. با این همه استثنائاتی وجوددارند که درخور توجه اند، هرچند این موارد درآثار بعدی رو به تکامل ننهاد. مجسمه کوچک کاریکاتور امپراتور کاراکالا که درموزه اویگون نگهداری می شود، یکی از این استثنائات جالب است . در این مجسمه، امپراطور به شکل آدم کوتوله ای نشان داده شده است که زنبیل به دست درحال توزیع نان است. ازسوی دیگر، هنر کلاسیک یونان و رم از بسیار از عناصر ظاهری کاریکاتور برخوردار است، اما به این همه این آثار فاقد روح اصیل کاریکاتور است. درهنر قرون وسطی عناصر کاریکاتوری طوری با عناصر جدی درهم می آمیزد که تشخیص این دو از هم مشکل است. به طور مثال، شیطان مضحکی که سعی می‌کند ترازو را برای کشیدن ارواح پایین بیاورد، ازجمله آثار مقدس به شمار می رود. این صحنه بخشی ازنمای سرد درکلیسای جامع آتن را تشکیل می‌دهد.

یکی دیگر از نمونه های بارز درهنر یونان باستان، گرایشی است که هنرمندان این دوره درنشان دادن اشکال و گونه های مضحک و بی تناسب نشان می دهند. البته طبق نظر تاریخ نویسان این گرایش عکس العملی نسبت به هنر کلاسیک بوده است. با آن که منظور از خلق این آثار نمایش جنبه ی خنده دار بودن و ضعف موجود انسانی بوده ولی واقعاً نمی توان این آثار راکاریکاتور به حساب آورد. بنابراین، درهنر عصر باستان، عناصری دیده می شود که درپیدایش کاریکاتور موثر بوده اند. این عناصر برخی فراموش شده و برخی جنبه جهانی یافته و در دوران های بعد به ویژه عصر رنسانس درمسیر اصلی هنر اروپا قرار گرفته اند. بهترین نمونه از این عناصر، گرایش هنرمندان به کشیدن انسان به شکل های حیوانی و ترکیب شکل انسان با حیوان است. افسانه حیوانات از دیرینه ترین آثار ادبی است که قدمت آن از مصر باستان تاکنون ادامه داشته است. در پاپیروس های مصری به جا مانده تعدادی ازحیوانات در حال انجام کارهای انسانی نشان داده می شوند. برخی از شکل های مرکب انسان و حیوان برروی سنگ های قیمتی و گوهر آلات دیده می شود. اکنون این اشکال دیگر جنبه احترام آمیز ندارند، بلکه گونه هایی هزل گونه و خیالی به شمار می روند. همچنین دردوره های رم باستان، موضوع آدم های کوتوله به گونه ای مورد علاقه و توجه هنرمندان واقع شده بودکه درحدود چهارپنجم تصاویر و آثار مضحک و خنده دار را شامل می شد. اما این امر به هیچ وجه به این معنی نیست که دنیای کلاسیک کوتوله ها همه ویژگی های هنر مدرن کاریکاتور را دارا بوده است.

باید توجه داشت مقصود هنرمند دردوران باستان از عناصری که امروزه خنده دار و کمیک به نظر می آیند، خلق آثاری درارتباط با زندگی افراد جامعه نبوده است، بلکه این آثار بیشتر جنبه مذهبی، تزئینی و خنده دار داشته اند و فاقد شخصیت قوی و بنیادی بوده اند.

قرون وسطی

پس از دوران هنر روم ویونان باستان، به عصر هنر قرون وسطی می رسیم که شامل آثاری از قرن دهم میلادی به بعد است. دراین صورت پا به عصری می گذاریم که عنصریک پارچه و منحصر به فرد مسیحیت آن را فراگرفته است. دوره ای که موضوعات سنگین و عالی کاملاً با مطالب مضحک و مسخره آمیخته می شود. دراین دوره تجاوز موضوعات مسخره آمیز و ظنز آمیز به حریم هنر مقدس به هرشکلی مردود است. اموری مانند سرستون ها در وزالی که سنگین ترین وقایع کتاب مقدس را با موضوعات خیالی و تفننی ادغام کرده مورد تحریم قرار میگرید. میمونی در حال نواختن ویلن و الاغی که کتابچه نت موسیقی را بین سم های خود درمقابل او گرفته، موضوع یکی از این سرستون هاست. به واقع، با وجود فشارهای زیاد، مذهب قرون وسطی هیچ گاه به طور کامل موفق نشد از ترکیب عناصر سنگین با مطالب خنده دار و مضحک و تفننی جلوگیری نماید.

تصاویر ترکیبی انسان و حیوان درهنر قرون وسطی در هیئت اجنه غالباً ترسناک و جدی هستند و به شکل نیم خدایانی جنگلی ظاهر می شوند. دراین دوران به مراتب بیشتر باعناصر سمبلیک و اشارات ضمنی روبه روییم. سرانجام اختراع چاپ درقرن پانزدهم نقطه تحولی برای ارائه اشکال تمثیلی و کنایه دار می گردد. نخستین کاریکاتورهای سیاسی با اولین چاپ «رقص مرگ» هیجان تازه ای را ایجاد می‌کند. همچنین یک اثر هزل آمیز حکاکی شده برروی چوب به نام «عکس بازی سویسی»(1499) جاه طلبی های سیاسی فرانسه را درایتالیا به نقد می کشد. این اثر، پاپ و امپراطور و پادشاه فرانسه و انگلستان رادرحال بازی وروق نشان می دهد، درحالی که سرباز کوچک سویسی درزیر میز اشیاء به هم ریخته راجمع و جور می‌کند. دراین اثر کنایه به شکلی ارائه شده که برای بیننده امروزی کاملاً به هم ریخته را جمع و جورمی کند. دراین اثر کنایه به شکلی ارائه شده که برای بیننده امروزی کاملاً قابل فهم است. به این ترتیب چاپ سبب بخشیدن جنبه دنیوی و مادی به هنر تمثیلی شد. به علاوه این صنعت توانست برای اولین بار این نوع آثار را از خلوت برخی آدم ها به عرصه ی اجتماع بکشاند و هنر را از آزادی برداشت برخوردار نماید.

مجسمه سازی برجسته برروی سطوح.
فرانسه

گسترش و تکامل کاریکاتور درقرن نوزدهم به دو لیل عمده بود: یکی پیوستن و اتحاد کاریکاتور با روزنامه و دیگری ابداع چاپ سنگی. دراین عصر، دیگر تصاویر طنز آلود و کنایه دار به شکل ورق های جدا و منفرد دیده نمی شود، بلکه آن ها تصاویر روزنامه ها و مجلات هفتگی را به خود اختصاص می دهند. به علاوه ابداع چاپ سنگی در۱۷۹۸ برای طراحان بزرگ و با استعدادی چون دمیه این امکان را فراهم آورد تا از شکل و رنگ که می توانست به مقدار زیاد به سرعت تکثیر شود، بهره ببرند. اکنون این فرانسه است که خط کاریکاتور را مشخص می‌کند نه انگلستان و دراین میان دمیه شاخص ترین کاریکاتوریست اواسط این قرن است .

با این همه کاریکاتوریست های فرانسوی می بایست تا انقلاب ژوئیه ۱۸۳۰که به آن ها آزادی عمل کامل داده شد، صبر می کردند. حکومت لوئی فیلیپ ازنظر بسیاری عصر طلایی طنزترسیمی بود. مطبوعات تا مدت زیادی از آزادی کامل برخودار بودند، هرچند دمیه به خاطر نشان دادن لویی فیلیپ به شکل آدم غول مانندی که درخوردن و آشامیدن افراط می‌کند درطرحی به نام «کاریکاتور» د رسال ۱۸۳۲ زندانی شد. اما پس ازآنکه از ۱۸۳۵ قوانین سانسور به اشاره صریح افراد و موسسات خاص را ممنوع کرد، کاریکاتور از لحاظ جنبه سیاسی محدودتر اما زیرک تر و لطیف تر شد. دیمه به هرماه ناشر جسورش شارل فیلیون که خود نیز کاریکاتوریست بود، رژیم قلابی و فاسد لویی فیلیپ را بی رحمانه آماج حملات خود قرار داد. فیپون تصویر مشهور و متوالی خود را که چهره پادشاه درآن به تدریج تبدیل به گلابی می شود را ابداع نمود. «گلابی» درزبان فرانسه به سربزرگ و چاق و احتمالاً‌ صاحب احمق آن اطلاق می شود. لویی فیلیپ شاه فرانسویان خوانده شد و در ۴ نوامبر همان سال «لاکاریکاتور» روزنامه طنز آمیزی که موسس آن شارل فیلپون بود، به چاپ رسید. فیلپون بود به چاپ رسید. فیلپون که به حق پدر کاریکاتور مدرن سیاسی محسوب می شود، در۱۸۰۶ در لیون چشم به جهان گشود. او که یک جمهوری خواه بسیار معتقد بود عازم پاریس شد و چون در فن چاپ سنگی نیز مهارت تام داشت با محافل هنری و هجونگاران پیشرو تماس برقرار کرد. نخستین تصویر طنزآمیز فیلپون که درنشریه اش به چاپ رسید لحن و گرایش این جریده را آشکار ساخت . این نشریه نخستین هفته نامه سیاسی-طنزآمیز به معنای امروزی کلمه بود، چرا که به طور منظم انتشار می یافت و دارای تجزیه ای ثابت بود که گرایش آشکاری داشتند. گفته شده که این نشریه به صحنه جنگ های فیلپون با فیلیپ تبدیل شده بود.

فیلپون درشماره ۲۸ آوریل ۱۸۳۱ این نشریه نوشته است: «کاریکاتور پیوسته آئینه وفادار عصر پراستهزای ما، یاس های سیاسی، ادا و اصول و تظاهرات و نمایش های مذهبی، سلطنتی و با میهن پرستانه بوده و هرگز نیز به غیر این نخواهد بود…» قطع امید و آرزو ناکامی ای که براثر شکست حزب پیشرو و پیروزی طرفداران سنت تشدید شده بود، به مرور د رانتشار نشریه «لاکاریکاتور» به روشنی آشکار می شد. هنگامی که تصویر، «درازگوشی حامل اشیای متبرک» درشماره ۵۸ این نشریه انتشار یافت، فیپلون به سومین محاکمه خود و توزیع کننده نشریه‌اش به دوازدهمین بار توقیف نشریانش رسیده بودند. فیلپون که تعدد توقیف‌ها و جرایم امانش را بریده بود. به ناچار به توسعه تولید خود پرداخت. او در اول دسامبر ۱۸۳۲،مجله «شاریواری» را بنیان نهاد. او نوشت: پس فردا، نخستین شماره «شایواری» به چاپ می‌رسد… توجه دارید که چه امتیازاتی از رقم بی‌شمار نقاشی‌هایی که برای ما ارسال خواهد شد، به دست خواهد آمد و انتخاب کارهایی که با جنبه‌ سیاسی نشریه کاریکاتور مناسب‌اند، برای ما تا چه اندازه آسان خواهد بود… به این ترتیب آرمان جدید نشریه به آن اجاره داد تا از دگرگونی‌های سال ۱۸۴۸ جان سالم به در ببرد و با موفقیتی با ثبات‌تر روبه‌رو گردد.

دومیه، گرانویل، تراویه، دکام، شارله، فورد، بوکه، دسپره و دیگران همه از کسانی‌اند که به منظور حمایت از اقدام فیلپون گرد او را گرفتند. همگی این افراد، حتی کم اهمیت‌ترین آن‌ها، مردانی پراستعداد بودند که به ویژه به تعهد سیاسی خود کاملاً آگاهی داشتند. اما به هر حال در این بین دمیه از برجسته‌ترین چهره‌های روزگار خود و پس از آن بود.

همکاری در فروش فایل