مقاله ادبیات کودک و نوجوان
مقاله ادبیات کودک و نوجوان
| دسته بندی | تاریخ و ادبیات |
| فرمت فایل | doc |
| حجم فایل | ۲۰ کیلو بایت |
| تعداد صفحات | ۱۷ |
دریافت فایل
*مقاله ادبیات کودک و نوجوان*
ادبیات کودک و نوجوان
مهدی حجوانی
برگرفته از: دانشنامه زبان و ادب فارسی
آثار مکتوب تخیّلی و هنرمندانه‌ای که یا برای کودکان و نوجوانان نوشته شده باشد، یا، بدون چنین قصدی، چنان خلق شده باشد که توجّه و علاقه آنان را برانگیزد.
با این تعریف، ادبیّات شفاهی، که درواقع مادر ادبیّات مکتوب است، از محدوده ادبیّات کودک و نوجوان خارج می‌شود. «تخیّلی و هنرمندانه» بودن این ادبیّات نیز، که بر جنبه زیبایی‌شناختی، هنری و خیال‌پردازانه آن در بازآفرینی واقعیّات تأکید دارد، آن را از نوشته‌های غیرتخیّلیِ وفادار به ثبت واقعیّات، به قصد آموزش یا ایجاد مهارت در مخاطب، جدا می‌سازد.
عبارتِ «برای کودکان و نوجوانان» هم به این معنی است که آنچه به‌صورت مقاله یا داستان درباره کودکان و نوجوانان نوشته شده باشد و مخاطب آن بزرگسالان باشند و نثر و پرداختش در خور فهم بچّه‌ها نباشد، مصداق این تعریف نخواهد بود.
جمله «چنان خلق شده باشد که….» ناظر بر آثاری است که نویسنده برای بچّه‌ها ننوشته، ولی مخاطب کودک و نوجوان پیدا کرده و بعدها در حوزه این ادبیّات راه یافته است؛ مانند اولیور تویست ، اثر چارلز دیکنز .
اغلب متون نظری ادبیّات کودک و نوجوان سرزمین ما از این نکته غفلت ورزیده و این ادبیّات را صرفاً «نوشته‌ها و سروده‌هایی» دانسته‌اند که «ارزش ادبی یا هنری دارند و برای کودکان و نوجوانان پدید می‌آیند» (نک:.میرهادی،«ادبیّات کودکان و نوجوانان»، ج 2، ص 164). در چنین تعریفی، ادبیّات کودک فقط به ادبیّاتی منحصر شده است که آگاهانه و با قصد قبلی برای کودکان و نوجوانان نوشته می‌شود، در حالی که در تعریف این مقاله، ادبیّات کودک و نوجوان ممکن است بدون در نظر گرفتن مخاطبان کودک نیز نوشته شود و سپس مقبول آنان بیفتد. به عبارت دیگر در این تعریف، هر دو رویکردِ مخاطب محور و ادبیّات محور، که می توان آنها را با هم تلفیق کرد، اعتبار دارند. عدّه‌ای نیز، در تعریف ادبیّات کودک، جوهره ادبی آن را انکار کرده و برای آن شأنی صرفاً ارتباطی قائل شده‌اند.از صاحبان چنین نظری، مثلاً، نیکولاس تکر (نک:.هانت، ص20) و سیّدعلی کاشفی را، در ایران، می‌توان نام برد(نک: کاشفی خوانساری، ص 19ـ۲۹). در برخی متون قدیم‌تر، وقتی که از ادبیّات کودک سخن رفته است، ادبیّات را به مفهوم دوم به کار برده‌اند: «در فرهنگ روان شناسی و آموزش و پرورش، ادبیّات کودکان به مجموعه آثار یا نوشته‌هایی (کتابها و مقالات) گفته
می‌شود که به وسیله نویسندگان متخصّص برای مطالعه آزاد کودکان تهیّه می شود و در همه آنها ذوق و سطح نضج کودکان مورد توجّه است (شعاری‌نژاد، ص 29).
در چنین تعریفی، رویکرد به ادبیّات کودک بیشتر تعلیم و تربیتی است. این تلقّی از ادبیّات کودکان به ادواری بازمی گردد که هنوز تفکیک روشنی بین آثار ادبی هنرمندانه و آثار آموزشی نبوده و به‌عبارت دیگر ادبیّات کودک استقلال نداشته و همچون شاخه‌ای از تعلیم و تربیت مطرح بوده است.
امّا لفظ ادبیّات در تعریف این مقاله به معنی موضوعی مستقلّ است که به‌عنوان اثری هنری شناخته می‌شود، و نه کلیّه نوشته‌های مربوط به موضوعی خاصّ، مثلاً «ادبیّات کاربرد کامپیوتر در خانه» یا «ادبیّات سیاسی» ( فرهنگ آکسفرد ، ص. 728 ).
در تعریف «کودک و نوجوان» نیز، که مفهومی اعتباری است و باید حدود آن از لحاظ سِنّی روشن شود، در حوزه‌های گوناگون مانند روانشناسی، ادبیّات، آموزش و پرورش، فقه و حقوق (قانون مدنی، قانون کار) اختلاف نظر هست و مرزبندیهای گوناگونی برای آن صورت گرفته است (ذاکرشهرک و بهداد، ص.76ـ۷۹).
در حوزه ادبیّات کودک و نوجوان ایران، از اوایل دهه شصت، درباره سالهای دوره کودکی و نوجوانی، این جدول متداول شده است: گروه سنّی الف.. سالهای پیش از دبستان و سال اوّل دبستان؛ گروه سنّی ب.. سالهای دوم و سوم دبستان؛ گروه سنّی ج…سالهای چهارم و پنجم دبستان؛ گروه سنّی د.. دوره راهنمایی؛ گروه سنّی ه… سالهای دبیرستان.
نویسنده ادبیّات کودک. .نویسنده ادبیّات کودک و نوجوان یا کسی است که با قصد قبلی و در نظر گرفتن مخاطبی از پیش تعیین‌شده اثر خود را خلق می‌کند، و یا نویسنده‌ای است که به‌هنگام نوشتن کاملاً آزادانه و بدون در نظر گرفتن مخاطبی معیّن عمل کرده است، امّا در حین نوشتن، کودک درونش فعّال شده و اثرش یا به سنجش ناقدان و کارشناسان ادبیّات کودک و نوجوان و یا به ذوق و سلیقه خود کودکان و نوجوانان پسندیده و پذیرفته بچّه‌ها شده است. گاه نیز نویسنده این نوع ادبیّات خود کودک یا نوجوانی است که نوشته‌اش از قوّت ادبی برخوردار است و مصداق ادبیّات کودک و نوجوان واقع می‌شود.
