اصطلاح فلسفی واقع گرایی در حقوق

اصطلاح فلسفی واقع گرایی در حقوق

اصطلاح «واقع‌گرایی» در فلسفه عام و فلسفه حقوق دارای معانی گوناگون و گاه متعارض است، ‌چندانکه خواننده از معانی متعدد آن به شگفتی می‌آید. برای مثال، مکاتب حقوق طبیعی با تأکید بر حقوق از پیش موجود که با ابزار عقل کشف می‌شود، در زمره مکاتب واقع‌گرا می‌آید و از سوی دیگر، با اعتقاد به آرمان عدالت که راهنمایی حقوق را در دست دارد، مکتبی ایده‌آلیستی به شمار می‌رود. معنی واقع‌گرایی در مکتب «واقع‌گرایی آمریکایی» نیز تنها با معنی آن در زبان روزمره قرابت دارد و این مکتب را به اعتبار این که قواعد حقوقی از پیش موجود را نفی می‌کند، می‌توان در گروه مکاتب نامگرا آورد. از سویی، باید دانست که مکاتب فکری فلسفه حقوق، در واقع، امتداد مکاتب فلسفی است و به همین دلیل، تشتت و پراکندگی معانی «واقع‌گرایی» از فلسفه عام به فلسفه حقوق نیز کشیده شده است.

در این رساله هدف اعمال اصطلاح فلسفی واقع‌گرایی در زمینه فلسفه حقوق بوده است و تلاش شده تا معانی گوناگون آن تشریح و ابهامی که از این رهگذر پدید می‌آید، زدوده شود.
به همین دلیل است که این رساله به صورت مباحثی شگفت‌انگیز و و در عین حال جالب،
جلوه می‌کند.

رساله حاضر به چهار فصل تقسیم گردیده که از آن میان سه بخش به معانی عمده و مشخص واقع‌گرایی در فلسفه حقوق اختصاص یافته است. فصل نخست و آغازین نیز به مباحث عمده فلسفه عام و فلسفه حقوق همچون هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی می‌پردازد که دانستن آن برای درک مباحث پیچیده‌تر فصول اصلی لازم است.

فصل دوم به مسأله «کلیات» و اختلافات واقع‌گرایان و نامگرایان در دوران قرون وسطی و تأثیر آن بر فلسفه حقوق می‌پردازد. از دیدگاه واقع‌گرایان، کلیات دارای واقعیت عینی و مابازا خارجی در عالم واقع است، در حالی که نامگرایان آن را جز نامهای ساخته ذهن که فاقد هرگونه مابازا در عالم واقع است، ‌نمی‌دانند. نتیجه این اختلاف به طور عمده در مباحث راجع به حقوق طبیعی و اثبات‌گرایی حقوقی پدیدار می‌شود. به همین ترتیب، این بحث در مسایل مربوط به حقوق بشر نیز اهمیت فراوان دارد، چندانکه واقع‌گرایی در تأیید آرمان حقوق بشر نقش اساسی ایفا می‌کند.

در فصل سوم، دیدگاههای واقع‌گرایان و ضد واقع‌گرایان مورد بحث قرار گرفته است. فصل چهارم و آخر نیز به واقع‌گرایی در برابر «ایده‌آلیزم» می‌پردازد. باید دانست که ایده‌آلیزم گاه در معنای «تصورگرایی» و گاهی دیگر در معنای «آرمان‌گرایی» به کار می‌رود. نامگرایی و
ضد واقع‌گرایی در فصلهای دوم و سوم، در حقیقت نوعی ایده‌آلیزم در معنای نخست است. در فصل پایانی نیز ایده‌آلیزم در معنای دوم مد نظر قرار گرفته است.

از ویژگیهای این رساله پرداختن به دیدگاههای نمایندگان هر یک از مکاتب فلسفی است. همچنین سعی شده تا با وفاداری به عنوان رساله، همه‌جا «واقع‌گرایی» هسته اصلی بحث باشد و چنانکه می‌بینیم این واژه در عناوین تمام فصلها تکرار گردیده است.

فهرست مطالب

چکیده۱

دیباچه۳

مقدمه۵

فصل نخست) حقوق و واقعیت۱۰

بخش نخست) حقوق و هستی‌شناسی۱۰

گفتار نخست) هستی‌شناسی۱۱

گفتار دوم) هستی‌شناسی حقوقی۱۲

بخش دوم) حقوق و معرفت‌شناسی۱۴

گفتار نخست) معرفت‌شناسی۱۴

گفتار دوم) معرفت‌شناسی حقوقی۲۰

بخش سوم)‌حقوق و واقع‌گرایی۲۷

گفتار نخست) واقع‌گرایی۲۸

گفتار دوم) واقع‌گرایی حقوقی۳۴

فصل دوم) از واقع‌گرایی تا نامگرایی۳۸

بخش نخست) واقع‌گرایان و نامگرایان۳۹

گفتار نخست‌) دیدگاهها و ثمره نزاع۴۰

مبحث نخست) دیدگاههای دو گروه۴۰

مبحث دوم) ثمره نزاع۴۲

گفتار دوم) فلاسفه واقع‌گرا و نامگرا۴۶

مبحث نخست) سقراط، افلاطون و ارسطو۴۷

مبحث دوم) جان دانز اسکاتوس و ویلیام اوکامی۵۱

مبحث سوم) توماس هابز و دیوید هیوم۵۳

مبحث ششم) هانس وایهینگر۵۹

بخش دوم) مفهوم‌گرایی و نقد دیدگاهها۶۱

گفتار نخست) مفاهیم حقوقی: بازگشت به بحث واقع‌گرایی و نامگرایی۶۲

مبحث نخست) نقد واقع‌گرایان۶۵

مبحث دوم) نقد نامگرایان۶۹

گفتار دوم) فواید و محدودیتهای مفاهیم حقوقی۷۲

مبحث نخست) فواید مفاهیم حقوقی۷۲

مبحث دوم) محدودیتهای مفاهیم حقوقی۷۳

مبحث نخست) دیدگاههای مکتب مفهوم‌گرا۷۵

مبحث دوم) تلاشهای هوفلد۷۵

مبحث سوم) جایگاه فعلی و نقد مکتب مفهوم‌گرا۷۷

بخش سوم) حقوق آمریکا، اسکاندیناوی و ایران۷۸

گفتار نخست) حقوق آمریکا۷۸

مبحث نخست) فلسفه حقوق۷۹

مبحث دوم) رویه قضایی۸۷

گفتار دوم) حقوق کشورهای اسکاندیناوی۹۰

مبحث نخست) واقعیت و مفاهیم حقوق۹۲

مبحث دوم) ارزش‌شناسی مکتب واقع‌گرایی اسکاندیناوی۹۷

گفتار سوم) حقوق ایران۱۰۳

مبحث نخست) واقع‌گرایی۱۰۳

مبحث دوم) نامگرایی۱۰۸

فصل سوم) از واقع‌گرایی تا ضد واقع‌گرایی۱۱۰

بخش نخست) واقع‌گرایان و ضد واقع‌گرایان۱۱۲

گفتار نخست) دیدگاههای دو گروه۱۱۲

مبحث نخست) در فلسفه علوم۱۱۴

مبحث دوم) در فلسفه اخلاق۱۱۹

مبحث سوم) در فلسفه حقوق۱۲۱

گفتار دوم) ثمره نزاع و نقد دیدگاهها۱۲۵

گفتار سوم) فلاسفه واقع‌گرا۱۲۹

مبحث نخست) مایکل مور۱۲۹

مبحث سوم) رونالد دورکین:۱۳۷

بخش دوم) ‌واقع‌گرایی و ضد واقع‌گرایی: فلسفه کانت۱۳۹

گفتار نخست) دیدگاههای کانت۱۴۰

گفتار دوم) ثمره دیدگاه کانت۱۴۳

گفتار سوم)‌ کانت و انقلاب در معرفت‌شناسی۱۴۴

گفتار چهارم) موافقان و مخالفان دیدگاههای کانت۱۴۶

بخش سوم) اصول فقه اسلام۱۴۷

گفتار نخست) حسن و قبح ذاتی۱۴۸

گفتار دوم) تخطئه و تصویب۱۵۰

بخش چهارم) واقع‌گرایی، ضد واقع‌گرایی و نامگرایی۱۵۲

گفتار نخست) واقع‌گرایی۱۵۲

گفتار دوم) نامگرایی۱۵۴

گفتار سوم) ضد واقع‌گرایی۱۵۴

فصل چهارم ) از واقع‌گرایی تا آرمان‌گرایی۱۵۶

بخش نخست )‌ سابقه تقسیم‌بندی و معانی ایده‌آلیزم حقوقی۱۵۷

گفتار نخست ) سابقه تقسیم‌بندی۱۵۸

گفتار دوم ) معانی ایده‌آلیزم حقوقی۱۶۱

بخش دوم ) ریشه‌های فلسفی بحث۱۶۴

گفتار نخست ) در فلسفه عمومی۱۶۴

گفتار دوم ) در فلسفه حقوق۱۶۷

بخش سوم ) مکاتب واقع‌گرا و ارزشگرا۱۶۹

گفتار نخست) مکاتب واقعگرا۱۷۰

گفتار دوم) مکاتب ارزشگرا۱۷۶

– حقوق طبیعی نومدرسی۱۷۹

– فلسفه حقوقی لئون دوگی۱۸۰

– مکاتب دیگر۱۸۰

نتیجه‌گیری:۱۸۱

منابع

همکاری در فروش فایل